Spratanie bronili wąwozu w górach. Wystarczyło tylko spuścić na atakujących z góry kamienie i już kilkuset Persów mogło od tego polec. Po drugim takim numerze Kserkes musiał ustawić oddziały zaporowe z batami, bo mało komu się chce iść na pewną śmierć. A w końcu dał za wygraną.

W pierwszym ataku pewnie nawet Persowie nie mieli szans dostać się na stronę Spartańską, bo straty Spartan to tylko kilu ludzi. Dopiero po okrążeniu można było myśleć o daszej walce. Z opisu bitwy wiadomo, że Persowie uśmiercili całą kadrę oficerską - los pospolitego ruszenia jest nieznany.

Czyli normalna spartańska armia. Z tym, że moim zdaniem (za Ktezjaszem) odesłani zostali dopiero po bitwie, gdy na Spartanach wykonano już wyrok śmierci. Coś jak pod Mochaczem z węgierskim rycerstwem.

A na pewno bitwa nie wyglądała tak, jak próbują to pokazać nam spece od propagandy z Hollywood.

Ktezjasz (a przynajmniej cytujący go Focjusz) nic na ten temat nie wspomina. Za to sypie szczegółami na temat spisków i węwnętrznej polityki Persów. O Tebańczykach pisze tylko to, co zacytowałem.

No i tak z opisu wynika, że max. stan liczebności armii perskiej w owych czasach wynosił owe 120 tyś. Na tyle pozwalały ówczesne możliwości logistyczno-aprowizacyjne. Stratyvuzupełniano do owych 120 tyś. Czasem puszczano do boju część armii - stąd z opusu ma się wrażenie, że Kserkes dysponował trzema lub nawet czterema armiami o łącznej liczebności ponad 300 tyś. 

W górzystym terenie - A cała Grecja taka jęest z wyjątkiem Tesali - taki ogrom mas musi być asekurowany, bo łatwo urządzić zasadzkę i odciąć np. od zaopatrzenia albi zwyczajnie zniszczyć tyły. Zawrócić taką masę, ustawić ją szybko we właściwym szyku to duże wyzwanie. 

Grecy w Trmopilach walczyli w szyku falangi. Ta ma moc tylko w ruchu naprzód, lub w tył. Pojedyncza falanga nie ma możliwości przegrupowania się, manewru skośnego, ani w ogóle żadnego manewrowania poza tym jednym: w przód lub w tył. Jest zarazem słabo skuteczna, właściwie bezbronna w razie zaatakowania jej (rolowania jej) od flanki.

Falanga (podobnie jak husaria) wymaga uzupełniania "gęstości" jej ścisłego frontu. Luki uzupełniane są z drugiego i z następnych szeregów. Luki takie wynikają z potrzeby uzupełniania za poległych oraz z luzowania zmęczonych flangistów. Dlatego, a także z potrzeby posiadania "masy oporowej", istotny jest nie tylko front, ale także głębokość falangi. W okresie Termopilów maksymalna głębokość falangi sięgała 16 szeregów. Wydaje się, że więcej szeregów nic by nie dawało poza ryzykiem bałaganu w szyku.

Pole bitwy wyznacza, ilu żołnierzy da się w nim zmieścić. Nadmiar tylko szkodzi i prowadzi do klęski. W Termopilach polem bitwy był około 1,5 kilometrowy przesmyk początkowo o szerokości 15 m a na końcu zaledwie 2 m. W tym pasie falanga mogła efektywnie zapierać się w miejscu, powolnie a głęboko cofać się i z powrotem nacierać dla odzyskiwania długości pasa bitwy. Jedynym taktycznym problemem wymagającym dużego wyszkolenia pojedynczych falangistów było elastyczne operowanie miejscową szerokością szyku falangi bez rozluźniania pierwszych szeregów. To mogli dobrze robić tylko zawodowcy - Spartanie.

Inna liczba hoplitów potrzebna była bowiem na 15 metrach, a inna na - dajmy na to - 20, czy 10 metrach miejscowej szerokości przesmyku. Falanga polegała bowiem na tym, że tarcza falangisty (średnica ok. 90 cm) osłaniała tylko połowę jego ciała (od podbródka do kolan). Drugą połowę osłaniała tarcza towarzysza z jego prawej strony. Zatem podobnie jak nacierająca husaria "kolano w kolano" falanga musiała mieć gęstość bark w bark, biodro w biodro. Dla uproszczenia wyobraźni, szerokość frontu pojedynczego falangisty mniej więcej odpowiada szerokości wieszaka ubraniowego w szafie.

Czyli na każde ok. 7 metrów frontu falangi potrzeba było ok. 10 falangistów w szeregu. Razy 16 szeregów już mamy jakieś 160 falangistów. Już na pierwszych 15 metrach szerokości przesmyku praktycznie musiało stanąć do falangi wszystkich 300 Spartan. A gdzie drugi rzut i skąd brać uzupełnienia dla miejscowego poszerzania frontu powyżej 15 metrów szerokości lokalnej i dla uzupełnień strat?

Błąd taktyczny Kserksesa polegał na pchaniu w ten przesmyk wielkich ilości wojska naraz. To dawało spartańskiej falandze możliwość odpoczywania między ogromnymi falami ataków. Im bowiem fala ogromniejsza, tym dłużej trwało jej wycofywanie, aby wprowadzić ogromną falę następną. Gdyby Kserkses lepiej pomyślał, to powinien był pchać do boju niewielkie fale najlepszych oddziałów, aby po prostu zamęczyć tych 300 Spartan nieustannym bojem i ostrzeliwaniem. Gdy bowiem wprowadza się zwartą masę tysięcy piechoty uderzeniowej, to skąd miało wychodzić perskie ostrzeliwanie Spartan?

Dla porównania, odpowiednio w tej samej 15 m szerokości przesmyku, 20 Nieśmiertelnych x tylko 20 szeregów (razem 400) x tylko 1 metr odstępu między szeregami daje głębokość nacierającego szyku już 400 metrów. A jaka była donośność łuku, czy procy? Tradycyjna miara odległości "na strzał z łuku", to tylko ok. 300 metrów. Zasięg procy jakieś 400 m. No, ale podobno na Spartan nacierały tysiące naraz.

Pozostają wojska sojusznicze Spartan. Na przykład to nie Spartanie rozpoczęli bitwę, lecz hoplici z Tespiów. Razem siły helleńskie w czasie bitwy liczyły jakieś 7200 walczących i niewątpliwie falanga spartańska była w jakimś zakresie luzowana. Niemniej, wskazane wyżej potrzeby taktycznego wysokiego wyszkolenia do walki w takim przesmyku, pozwalają przypuszczać, że główny ciężar walki spoczywał na 300 Spartanach.

Na każdego z 300 przypadało po 3 lekko zbrojnych periojków (jakby pocztowych przy husarzu). Tu mamy moment szczególnego sposobu przekazu treści w stylu jak przekaz od normalnego kapitana wielkiego okrętu mówiącego: "ja tam płynąłem". Swoją drogą chciałbym wiedzieć, czy z tych 1000 periojków wszyscy położyli głowy obok 300 Spartan, czy wycofali się z resztą Hellenów po obejściu Termopilów przez Persów. Rzecz w tym, iż to obejście czyniło militarną niemożliwość dalszej obrony Termopilów. Falanga grecka nie potrafiła walczyć na dwa fronty (przód i tył). Manewrowanie na boki, choćby potrafili, było w tym przesmyku niemożliwe. Jednoczesne natarcie w przód i w tył ściskało falangę odbierając jej jedyny manewr, jaki znała tj. w przód i w tył. Zostaliby zgnieceni. Poprzednio masa pchanego wojska działała na niekorzyść Persów, a teraz na korzyść.

O ile zatem bitwę toczyło jakieś 7000 Hellenów w tym 300 Spartan, to beznadziejną (ofiarną?) końcówkę bitwy stoczyło tylko tych 300 Spartan. Dlatego wskazywanie trzystu jest uzasadnione, ale także uzasadnione jest wskazywanie, że więcej niż trzystu. Zależy to od punktu widzenia, a nie od liczenia. W każdym razie zdradził tylko ten Efialtes, a nie odchodzący sojusznicy Spartan.

To jest ciekawe Handel i Kserkses.

P.S.

przy okazji pogrzebowych.

Dyrekcje cmentarzy są lepsze niż dyrekcje lasów.

t.j. profi