Te stare przysłowie przypisywane jest rzymianom. Ale powstało znacznie później, niż nam się wydaje. Pierwotnie bowiem wcale nie chodziło i prawdę, a o zapobieganie fałszowaniu oliwy. Przysłowie te zresztą bramiało też trochę inaczej: Oliwa sprawiedliwa na wierzch wypływa.

Sięgnijmy więc do Pliniusza i jego Historia Naturalis, gdzie znajdziemy opisy tego fałszerskiego procederu:

‎Wówczas‎ ‎nie‎ ‎było‎ ‎jeszcze‎ ‎sztucznej oliwy,‎ ‎i‎ ‎dla‎ ‎tego,‎ ‎jak‎ ‎mniemam,‎ ‎Kato‎ ‎nic o‎ ‎tem ‎nie‎ ‎wspomina;‎ ‎teraz‎ ‎mamy‎ ‎ich‎ ‎kilka‎ ‎rodzajów.‎ ‎Najprzód‎ ‎opiszę‎ ‎te,‎ ‎które‎ ‎się z‎ ‎drzewa‎ ‎robią,‎ ‎a‎ ‎z‎ ‎nich‎ ‎przed‎ ‎wszystkiemi z‎ ‎dzikiego‎ ‎drzewa‎ ‎oliwnego.‎ ‎Oliwa‎ ‎ta‎ ‎jest cienka‎ ‎i‎ ‎daleko‎ ‎bardziej‎ ‎gorzka‎ ‎niz‎ ‎z‎ ‎ogrodowego‎ ‎drzewa‎ ‎oliwnego;‎ ‎użyteczna‎ ‎tylko‎ ‎jest w‎ ‎medycynie.‎ ‎Podobna‎ ‎bardzo‎ ‎do‎ ‎tej‎ ‎jest‎ ‎oliwa‎ ‎z‎ ‎chamalei‎ ‎(wilczy‎ ‎pieprz‎ ‎większy),‎ ‎krzewu rosnącego‎ ‎po‎ ‎skałach,‎ ‎wysokiego‎ ‎na‎ ‎dłoń,‎ ‎mającego‎ ‎liście‎ ‎i‎ ‎jagody‎ ‎takie‎ ‎jak‎ ‎dzikie‎ ‎drzewo oliwne.‎ ‎Dalej‎ ‎robią‎ ‎oliwę‎ ‎z‎ ‎kleszczowiny ‎drzewa‎ ‎licznie‎ ‎rosnącego‎ ‎w‎ ‎Egipcie; inni‎ ‎zowią‎ ‎drzewo‎ ‎to‎ ‎icrolon‎,‎ ‎inni‎ ‎irdis, inni‎ ‎sesamem‎ ‎leśnym;‎ ‎ ‎nie‎ ‎od‎ ‎dawna‎ ‎ono‎ ‎tam‎ ‎rośnie.‎ ‎W‎ ‎Hiszpanii‎ ‎dochodzi‎ ‎wnet‎ ‎wielkości‎ ‎drzewa‎ ‎oliwnego‎ ‎,‎ ‎ma‎ ‎pień‎ ‎wysmukły,‎ ‎liście‎ ‎nakształt liścia‎ ‎winnej‎ ‎macicy,‎ ‎a‎ ‎nasienie‎ ‎jego‎ ‎zawartem‎ ‎jest‎ ‎w‎ ‎małych‎ ‎bladych‎ ‎gronach.‎ ‎My‎ ‎zowiemy‎ ‎drzewo‎ ‎to‎ ‎rycinus‎ ‎(kleszczowina)‎ ‎od‎ ‎podobieństwa‎ ‎nasienia‎ ‎(do‎ ‎tego‎ ‎o‎ ‎wadu).‎ ‎Warzą je‎ ‎w‎ ‎wodzie‎ ‎i‎ ‎oliwę‎ ‎spływającą‎ ‎zbiera‎ ‎ja.‎ ‎W‎ ‎Egipcie‎ ‎zaś,‎ ‎gdzie‎ ‎go‎ ‎się‎ ‎bardzo‎ ‎wiele‎ ‎znajduje, wytłaczają‎ ‎je‎ ‎bez‎ ‎ognia‎ ‎i‎ ‎wody,‎ ‎posypując‎ ‎tylko‎ ‎solą;‎ ‎oliwa‎ ‎z‎ ‎niego‎ ‎jest‎ ‎brzydką‎ ‎do‎ ‎jedzenia‎ ‎i‎ ‎tylko‎ ‎do‎ ‎lamp‎ ‎przydatna.‎ ‎Olejek‎ ‎migdałowy,‎ ‎zwany‎ ‎od‎ ‎niektórych‎ ‎melopium‎,‎ ‎robi‎ ‎się‎ ‎z‎ ‎gorzkich,‎ ‎ususzonych,‎ ‎utartych‎ ‎i‎ ‎w‎ ‎ciasto‎ ‎zbitych‎ ‎migdałów;‎ ‎tę‎ ‎massę‎ ‎skrapia‎ ‎się‎ ‎wodą,‎ ‎zbija‎ ‎powtórnie‎ ‎i‎ ‎wytłacza.‎ ‎Także‎ ‎z‎ ‎drzewa‎ ‎laurowego‎ ‎robi‎ ‎się‎ ‎olej‎ ‎przymieszawszy oliwy‎ ‎z‎ ‎niedojrzałych‎ ‎oliwek.‎ ‎Niektórzy‎ ‎wytłaczają‎ ‎ten‎ ‎olej‎ ‎z‎ ‎samych‎ ‎tylko‎ ‎jagód;‎ ‎ ‎inni‎ ‎tylko‎ ‎z‎ ‎liści‎ ‎i‎ ‎łupinek jagód,‎ ‎dodając‎ ‎do‎ ‎tego‎ ‎styrcik‎ ‎i‎ ‎inne‎ ‎wonności.‎ ‎Najlepszem‎ ‎w‎ ‎tym‎ ‎względzie‎ ‎jest‎ ‎drzewo‎ ‎laurowe‎ ‎leśne,‎ ‎z‎ ‎liśćmi‎ ‎szeroki‎ ‎emi,‎ ‎czarnemi‎ ‎jagodami.‎ ‎Podobmy‎ ‎olej‎ ‎wydaje‎ ‎mirt z‎ ‎czarnemi‎ ‎jagodami.‎ ‎I‎ ‎z‎ ‎tego‎ ‎rodzaju‎ ‎drzewa‎ ‎lepszem‎ ‎jest‎ ‎szerokolistne.‎ ‎Jagody‎ ‎skropione‎ ‎ciepła‎ ‎woda‎ ‎tłukę‎ ‎a‎ ‎potem‎ ‎gotują.‎ ‎Inni najdelikatniejsze‎ ‎liście‎ ‎warzą‎ ‎w‎ ‎oliwie‎ ‎i‎ ‎wytłaczają.‎ ‎Inni‎ ‎wrzuciwszy‎ ‎je‎ ‎w‎ ‎oliwę‎ ‎wystawiają‎ ‎wprzód‎ ‎na‎ ‎słońce.‎ ‎Podobnież‎ ‎postępują‎ ‎z‎ ‎mirtem‎ ‎ogrodowym;‎ ‎ale‎ ‎przekładają‎ ‎leśny‎ ‎mający‎ ‎małe‎ ‎nasienie,‎ ‎zwany‎ ‎od‎ ‎niektórych‎ ‎oxymyrsis‎ ‎,‎ ‎od‎ ‎innych‎ ‎chiamaemyr‎sis;‎ ‎inni‎ ‎nakoniec‎ ‎zowią‎ ‎go‎ ‎cilwros‎ ‎od‎ ‎podobieństwa,‎ ‎albowiem‎ ‎jest‎ ‎on‎ ‎niski‎ ‎i‎ ‎krzewisty.
Robi‎ ‎się‎ ‎także‎ ‎olej‎ ‎z‎ ‎cytryn,‎ ‎cypryssu‎ ‎i‎ ‎włoskich‎ ‎orzechów;‎ ‎olej‎ ‎ten‎ ‎zowie‎ ‎się‎ ‎karyinskim;‎ ‎olej‎ ‎pisselejski‎ ‎robi‎ ‎się‎ ‎z‎ ‎owocu‎ ‎cedrowego. ‎Robi‎ ‎się‎ ‎także‎ ‎olej‎ ‎z‎ ‎ziarna‎ ‎gnidyjskiego,‎ ‎oczyściwszy‎ ‎je‎ ‎i‎ ‎utłukłszy.‎ ‎Także i‎ ‎z‎ ‎mastyku;‎ ‎jak‎ ‎się‎ ‎zaś‎ ‎cypryjski‎ ‎olej‎ ‎z‎ ‎żołędzi‎ ‎egipskiej‎ ‎dla‎ ‎zapachu‎ ‎robi,‎ ‎juz‎ ‎powiedziałem.‎ ‎Mówią,‎ ‎ze‎ ‎Indowie‎ ‎robią‎ ‎olejki‎ ‎z‎ ‎kasztanów,‎ ‎sesamu‎ ‎i‎ ‎ryzu;‎ ‎Iclityofagowie‎ ‎z‎ ‎ryb.
Niedostatek‎ ‎przymusza‎ ‎niekiedy‎ ‎robić‎ ‎olej‎ ‎do lamp‎ ‎z‎ ‎jagód‎ ‎platanowych,‎ ‎moczonych‎ ‎w‎ ‎wodzie‎ ‎z‎ ‎solą.‎ ‎Olej‎ ‎enantyński‎ ‎robi‎ ‎się‎ ‎z‎ ‎samego‎ ‎oenanthe‎ ‎(dzikie‎ ‎wino),‎ ‎jakem‎ ‎to‎ ‎powiedział‎ ‎przy‎ ‎opisie‎ ‎maści.‎ ‎Gleucinski‎ ‎olejek otrzymujemy‎ ‎warząc‎ ‎oliwę‎ ‎i‎ ‎moszcz‎ ‎przy‎ ‎wolnym‎ ‎ogniu,‎ ‎inni‎ ‎robią‎ ‎go‎ ‎bez‎ ‎ognia,‎ ‎obłożywszy‎ ‎naczynie‎ ‎wytłoczynami‎ ‎winnemi,‎ ‎zostawiają‎ ‎je‎ ‎tak‎ ‎przez‎ ‎dwadzieścia‎ ‎dwa‎ ‎dni,‎ ‎mieszając‎ ‎codzień‎ ‎po‎ ‎dwakroć‎ ‎massę;‎ ‎tym‎ ‎sposobem‎ ‎olej‎ ‎trawi‎ ‎moszcz.‎ ‎Niektórzy‎ ‎mieszają do‎ ‎tego‎ ‎nie‎ty‎lko‎ ‎majeran,‎ ‎ale‎ ‎nawet‎ ‎drozsze wonności.‎ ‎Nawet‎ ‎i‎ ‎olej‎ ‎w‎ ‎szrankach‎ ‎zapaśniczych‎ ‎używany‎ ‎zaprawiają‎ ‎wonnościami,‎ ‎ale najpodlejszemi. Robią‎ ‎także‎ ‎olej‎ ‎z‎ ‎cispalatu,‎ ‎trzciny‎ ‎pachnącej,‎ ‎balsamu,‎ ‎kosaćcu,‎ ‎Tiardamomy‎,‎ ‎melilotu‎,‎ ‎nardy‎ ‎galickiej,‎ ‎z‎ ‎panajeu‎,‎ ‎majeranu,‎ ‎opianu‎ ‎i‎ ‎korzenia‎ ‎cynamonu,‎ ‎biorąc‎ ‎sok‎ ‎wszystkich‎ ‎tych‎ ‎roślin,‎ ‎macerując‎ ‎w‎ ‎oliwie‎ ‎i‎ ‎wytłaczając.‎ ‎Tym‎ ‎samym‎ ‎sposobem‎ ‎zyskuje‎ ‎się olejek‎ ‎rozany‎ ‎z‎ ‎roz;‎ ‎rogoźny,‎ ‎zrogozia‎ ‎błotnego;‎ ‎olejek‎ ‎ten‎ ‎jest‎ ‎najpodóbniejszy‎ ‎różowemu; podobnież‎ ‎z‎ ‎szaleju,‎ ‎słonecznika,‎ ‎i‎ ‎liarcysin. W‎ ‎Egipcie‎ ‎zaś‎ ‎szczególniej‎ ‎z‎ ‎nasienia‎ ‎rzodkwi, albo‎ ‎tez‎ ‎z‎ ‎rośliny‎ ‎trawiastej,‎ ‎zwanej‎ ‎chorlos‎. Olejek‎ ‎zwany‎ ‎pokrzywnym‎ ‎otrzymuje‎ ‎się‎ ‎z‎ ‎sezamu‎ ‎i‎ ‎pokrzywy.‎ ‎Gdzie‎ ‎indziej‎ ‎robią‎ ‎olejek liliowy,‎ ‎pod‎ ‎gołem‎ ‎niebem,‎ ‎macerując‎ ‎lilie‎ ‎na słońcu,‎ ‎na‎ ‎świetle‎ ‎księżyca‎ ‎i‎ ‎na‎ ‎szronie.‎ ‎Tak nazwany‎ ‎selgitycki‎ ‎olejek,‎ ‎pomocny‎ ‎bardzo‎ ‎na nerwy,‎ ‎równie‎ ‎jak‎ ‎w‎ ‎Italii‎ ‎iguwiński,‎ ‎robią z‎ ‎roślin‎ ‎domowych‎ ‎w‎ ‎kraju‎ ‎pomiędzy‎ ‎Kappadocyą‎ ‎a‎ ‎Galacyą.‎ ‎Tak‎ ‎nazwany‎ ‎olejek‎ ‎smolny robi‎ ‎się‎ ‎z‎ ‎smoły,‎ ‎Warząc‎ ‎ją‎ ‎i‎ ‎rosposcierająć nad‎ ‎parą‎ ‎jej‎ ‎skory‎ ‎wełniste,‎ ‎które‎ ‎się‎ ‎potem‎ ‎wyżymają;‎ ‎najlepsza‎ ‎smoła‎ ‎jest‎ ‎brutyjska,‎ ‎jest‎ ‎ona‎ ‎bowiem‎ ‎najtłustszą‎ ‎i‎ ‎najżywiczniejszą.‎ ‎Kolor‎ ‎samego‎ ‎olejku‎ ‎jest‎ ‎żółty.‎ ‎Tak nazwany‎ ‎olejek‎ ‎elcteotneli‎ ‎wydaje‎ ‎sama‎ ‎natura na‎ ‎wybrzeżach‎ ‎Syryi.‎ ‎Sączy‎ ‎z‎ ‎drzewa‎ ‎na kształt‎ ‎tłustosci,‎ ‎nieco‎ ‎gęstszy‎ ‎od‎ ‎miodu,‎ ‎rzadszy‎ ‎od‎ ‎żywicy,‎ ‎smaku‎ ‎słodkiego,‎ ‎używanym jest‎ ‎tylko‎ ‎do‎ ‎lekarstw. ‎W‎ ‎pewnych‎ ‎rodzajach‎ ‎chorób‎ ‎używają‎ ‎także‎ ‎starego‎ ‎oleju.‎ ‎Mniemają,‎ ‎ze‎ ‎użytecznym‎ ‎także‎ ‎jest‎ ‎do‎ ‎zachowania‎ ‎słoniowej‎ ‎kości‎ ‎od‎ ‎próchnienia.‎ ‎Przynajmniej‎ ‎posąg‎ ‎Saturna‎ ‎w‎ ‎Rzymie‎ ‎napełniony‎ ‎jest i ‎wewnątrz‎ ‎olejem.

Jak więc widzimy nie chodziło wyłącznie o fałszowanie spożywczej oliwy, ale także o jej wzbogacanie, czy wykorzystanie medyczne różnych naturalnych olejów roślinnych. Jednak dla postronnego obserwatora, którego interesowało wyłącznie spożywcze wykorzystanie oliwy, to wszystko były bezczelne fałszerstwa.

---

tagi: fałszerstwa  oliwa  antyk  pliniusz  imperium romanum 

	Pioter
	16 października 2024 07:36

27     1592    7 zaloguj sie by polubić