Zanim przejdę do omawiania zagadnienia chcę zapoznać Państwa z króciótkim artykułem na temat farbiarstwa, który ukazał się w czasopiśmie Chemik Polski z 27 lipca 1907 roku. W zasadzie to streszczenie artykułu z Genewy, ale to teraz nie jest istotne.

Zastosowania siarczanu miedzi w farbierstwie.
Od niepamiętnych czasów siarczan miedziowy, znany dawniej pod nazwą błękitu Kaliksta, potem witayoleju niebieskiego, używany był w farbierstwie głównie dla przyciemnienia i wzmocnienia barw uzyskanych z katechu oraz dla nadania odcienia niebieskawego czerni otrzymywanej z kampeszu i soli żelazawych.
W 8-ym dziesiątku lat wieku ubiegłego zasłynęła w Alzacyi czerń kampeszowa wytwarzana na tkaninach nie drogą farbowania, lecz napajania. Używano wówczas płynu zawierającego siarczan miedzi obok mocnego roztworu kampeszu 5° Aze z domieszką salmiaku dla zobojętnienia kwasu siarczanego, co wszakże niezawsze chroniło od nadwerężenia włókna w niektórych sztukach. Po napajaniu i wysuszeniu, chromowano tkaninę w kąpieli wrącej, mydlono, prano i t. d. Była to
czerń na owe czasy najżywsza i najtrwalsza. Wyższość jej nad innemi polegała na tem, że wskutek nieobecności w niej żelaza, odcień czarny nie podlegał dągiym zmianom, cechującym zwykłą czerń kampeszowo-żelazną, która z czasem czerwienieje, t. j . rudzieje pod wpływem nieustającego utleniania się żelaza na włóknie.
Innego rodzaju zmiany wywołujemy celowo zapomocą siarczanu miedzi w barwach, pochodzących z roślin i drzew farbierskich, takich, jak Kuba, Kwercytron, Szakłak, Lima i t. d. Bez pomocy barwników, siarczan miedziow}' sam lub zmieszam' z innemi solami metalicznemi nadaje włóknu wybitnie trwałe i żywe odcienie jasne. Np. najpiękniejszą zieleń wodną, oporną na wpływ powietrza, osiągamy przez napajanie, suszenie i następne przepuszczenie tkaniny szeroko przez kadź rolkową, zawierającą wodzian sodu, przyczem kąpiel utrzymujemy w stanie wrzenia.
W tych samych warunkach otrzymujemy odcienie: rezeda, oliw, bronz, dodając nadmanganianu potasu do siarczanu miedzi, a przez domieszką żelaza do soli ostatniej, możemy uzyskać odcienie ;)modne", Khaki i t. p., bardzo trwałe na działanie chloru, powietrza i ługu. Takiej trwałości nie posiadają niestety nowoczesne kolory na tkaninach, ufarbowanych zapomocą barwników sztucznych i bezpośrednich.
Tenże siarczan miedzi po dziś dzień zachował znaczenie swe jako środek utleniający ważny w wytworzeniu czerni anilinowej na włóknie. Jemu też zawdzięcza ona swój odcień niebieskawy.
Wszakże najcenniejszą zaletę pomienionej soli stanowi jej zdolność nadawania znakomitej trwałości na światło barwnikom bezpośrednim, podlegającym dwuazowaniu.

W tym właśnie dziale farbierstwa, gdzie rola siarczanu miedzi jest taka wybitna, stosowanie jego odbywa się w sposób zupełnie nieracyonalny. Operujący pomienioną solą w kąpielach wrących mniemają, że dla utrwalenia tlenku miedziowego na włóknie Wystarczą soda lub sole alkaliczne, użyte podczas fabrykacyi. Zachodzi tu pomyłka dotkliwa, tem oczywistsza, że wpływ dodatni siarczanu miedzi w powyższy, zwykły sposób stosowanego nie jest trwały; po upływie kilku tygodni nic z tej soli nie zostaje. Mamy tu do czynienia ze zwyczajną reakcyą optyczną; niemal ten sam efekt
możemy wywołać, jeśli tkaninę farbowaną i nie potraktowaną siarczanem wystawimy na parodniowy wpływ powietrza.
Co innego się dzieje, jeśli po bardzo dokładnem napajaniu zarówno przędzy, jak tkaniny roztworem soli miedziowej, przepuścimy je, operując z całą ścisłością, przez roztwór wódziami sodu; wówczas tlenek miedzi ściśle przylega do włókna i staje się nierozpuszczalny w praniu. Wystarczają tu 3 kg siarczanu miedzi na 60—100 kg bawełny, albowiem cała ilość miedzi zostaje utrwalona na włóknie. W tym samym stosunku bierzemy wodzian sodowy. Po tem traktowaniu wszystkie barwy, zdatne
do dwuazowania, stają się niepospolicie opornemi na światło i wpływy atmosferyczne.
Autor niniejszych spostrzeżeń E. Graebling, bierze dla przykładu czerń do dwuazowania BHN (Bayer-Elberfeld) jako najtańszą i zarazem niepomiernie nikłą (najłatwiej płowiejącą). Barwa uzyskana za jej pomocą nie wytrzymuje działania światła, trwającego zaledwie 3—4 dni; natomiast ta sama czerń traktowana kolejno miedzią i sodą gryzącą, zachowuje swój odcień prawie niezmiennie wobec dwuletniego nawet działania atmosferycznego.
Z innego jeszcze względu pożyteczne jest traktowanie solą miedziową. Wyrównywa ona stratę na wadze, którą zawsze wykazuje bawełna farbowana barwnikami bezpośredniemi; ubywa jej stale około 4—6%, a wykończona w sposób wskazany odzyskuje wagę pierwotną.
Merseryzowana (zapomocą wodzianu sodu) bawełna nie wymaga powyższego traktowania sodą żrącą po kąpieli z siarczanu miedzi, który zresztą w niczem nie szkodzi efektowi merseryzacja, wpływ tej soli raczej jest dodatni. W końcu na uwagę zasługuje zapobiegawczy wpływ siarczanu miedzi na powstrzymanie rozwoju mikrobów w odwarach roślinnych, które często ulegają psuciu się, fermentacyi i t. d. Domieszka 200 g soli powyższej i 200 g ałunu dodana do 12 kg porostu islandzkiego (Lichen), z której to ilości otrzymujemy 200 I płynu, sprawia, że bezpiecznie  przechowywać go możemy w stanie niezmienionym przez szereg miesięcy. Podobnie jak siarczan miedzi, zachowują się sole kobaltowe i niklowe, które również trwale się osadzają na włóknie. Szczególnie interesujące efekty dają sole rzeczone z tiokatechinami Poirriera.

Nie chodzi mi teraz o ten tekst z początków XX wieku, który uchyla przed nami rąbek tajemnicy producenta. Chodzi o sam proces farbowania tkanin. Oraz o inne tajemnice ukryte w barwach stosowanych od czasów starozytności.

Wiemy już, że najwazniejszym kolorem antyku i średniowiecza była pruprura. Przysługująca wyłącznie władcom, a uzyskiwana początkowo wyłącznie w samym Tyrze. Innym równie tajemniczym kolorem był błękit uzyskiwany z urzetu, którym ubrania farbowali Wenedowie (dlatego nazywany był również kolorem wenedzkim). Jeszcze innym ważnym kolorem była czerwień uzyskiwana z czerwca polskiego. I w zasadzie do XVI wieku był to komplet kolorów władzy - bo później doszła jeszcze czerń kampeszowa.

Czy można więc za pomocą kolorów ubrań dojść do tego, kogo w zasadzie reprezentują poszczególni ludzie? Dziś wydaje się to raczej niemożliwe, ale w antyku czy średniowieczu istniały przepisy prawa regulujące te sprawy. Dlatego mniędzy innymi nakazywano Żydom i kurtyzanom ubierać się w kolor żółty, ponieważ był to kolor powszechnie kojarzony z klasą średnią, a akurat władcy nie chcieli, aby osoby z tych stanów afiszowały się ze swoim bogactwem, chodząc w błękitach, czerni, zieleni czy czerwieni.

Tylko dlaczego akurat wszystkie elity władzy w basenie Morza Śródziemnego ubierały się w purpury? Nawet bogaty ewkita w Imperium Romanum nie mógł sobie zafundować wszycia purpurowej wstążki w swoją tunikę, bowiem takie lampasy były zarezerwowane wyłącznie dla senatorów. A włożenie butów ufarbowanych na kolor purpury było równoznaczne ze zgłoszeniem roszczeń do tronu Bizancjum.

Tak więc mamy purpurę z Tyru, i ubrania w tym kolorze jednoznacznie kojarzące się ze sprawowaniem władzy w całym basenie Morza Śródziemnego. Mamy też informację, że Ludwik Święty (chyba to był on, najwyżej Gabriel mnie poprawi) pewnego dnia na swój królewski płaszcz wprowadził błękit (z urzetu). Polskich zaś władców portetowano w płaszczach barwionych kolorem czerwieni (z czerwca). Władcy niemieccy początkowo przedstawiani są w złotogłowiu (czyli tkaninach przetykanych złotą nicią), a później w czerni (kampesz).

Tak więc kolory miały bardzo wielkie znaczenie dla naszych przodków. Nie tylko okreslały przynależność do partii politycznych (jak w Bizacjum choćby widzimy), ale także określały stan, do którego dany człowiek przynależał z racji choćby urodzenia (czy posiadanych pieniędzy). Ten stan zmienił się dopiero gdzieś w połowie XIX wieku, gdy większość naturalnych barwników została zastąpiona barwnikami uzyskanymi chemicznie.

---

tagi: władza  barwniki  chemia  antyk 

	Pioter
	12 listopada 2024 08:50

30     1476    12 zaloguj sie by polubić