Tak w zasadzie nie będzie mi teraz chodzić o książkę opowiadającą o życiu Temudżyna, bo od czasu spisania tej księgi około 1240 roku i późniejszym przetłumaczeniu jaj na chiński, dzieje Czingis Chana przestały być już tajne. Chodzi mi o to, co niezwykle trudno było fachowcom zebrać - o mity ludów Tartaru. I to nie tylko Mongołów.

To co dziś wiemy o mitach Tartaru, to właściwie kompilacja mitów starotureckich, węgierskich, bułgarskich, mongolskich, ujgurskich i huńskich, spisane przez Europejczyków w różnych okresach czasu. Co ciekawe nawet nie wygląda na to, że różniły się one zbytnio od siebie.

Ogólnie przyjmuje się dziś, że ludy Tartaru wyznawały szamanizm, a za bogów uważano tam Tengriego (Wielkie Błękitne Niebo) Jer-Suba (Pana Wody i Ziemi), Umaję (Matkę Ziemię),  Koyasha (Słońce), Ay Tanna (Księżyc), Erlika (Władca Świata Podziemnego) oraz Uelgena (Bogaty).

Tak w zasadzie ten panteon bóstw przypomina nam Olimpijczyków i przez badaczy jest często do niego porównywany.

Przyjrzyjmy się więc poszczególnym bogom tego panteonu

Tengri, czyli główne bóstwo ludów Tartaru, obecnie przedstawiany jest jako niebo lub duch. Viki opisuje jeden z mitów w taki sposób: W jednym tureckim micie Tengri to czysta, biała gęś, która nieustannie leci nad nieskończoną przestrzenią wody, która reprezentuje czas. Pod tą wodą Ak Ana („Biała Matka”) woła do niego, mówiąc „Stwórz”. Aby przezwyciężyć swoją samotność, Tengri tworzy Er Kishi , który nie jest tak czysty ani tak biały jak Tengri i razem tworzą świat. Er Kishi staje się demoniczną postacią i stara się zwodzić ludzi i wciągać ich w swoją ciemność. Tengri przyjmuje imię Tengri Ülgen i wycofuje się do Nieba, z którego próbuje zapewnić ludziom przewodnictwo poprzez święte zwierzęta, które do nich wysyła. Ak Tengris zajmują piąty poziom Nieba. Kapłani szamanów , którzy chcą dotrzećTengri Ülgen nigdy nie docierają dalej niż ten poziom, na którym przekazują swoje życzenia boskim przewodnikom. Powroty na ziemię lub na poziom ludzki odbywają się w naczyniu w kształcie gęsi. W innym zaś micie zapisano: Tengri tworzy śmierć. Wszyscy ludzie zostali stworzeni, aby umrzeć.

Umay jest boginią płodności. I w zasadzie nie ma zbyt wielu mitów o niej samej (co dość dziwne), za to zachował się opis jej wyglądu: Jest przedstawiana jako mająca sześćdziesiąt złotych warkoczy, które wyglądają jak promienie słońca.

Koyash czyli Słońce. Był synem Tengri i Umay. Mówiono o nim, że ze swoich rąk (promieni słonecznych) może stworzyć słoneczne pasma, które są w stanie usidlić i spalić jego ofiary. Często był przedstawiany pod postacią ognistego ptaka.

Ay Tann czyli Księżyc był synem Koyasha i pewnej szamanki, która zaszła w ciążę, bo promień światła przeniknął przez jurtę.

Erlik czyli Pan Świata Podziemnego. Według mitów Erlik przebywa w najgłębszych zaświatach w miedzianym pałacu z meblami wykonanymi ze złota.  Złe duchy stworzone przez Erlika sprowadzają na ludzkość nieszczęścia, choroby i śmierć. Te duchy są wyobrażane jako asystenci Erlika. Poza tym jego dziewięciu synów i córek pomaga ojcu na drodze zła. Córki Erlika szczególnie starają się zmienić zdanie szamana, gdy ten próbuje dotrzeć do Ulgena ze swoimi pięknościami. Erlik zsyła wszelkiego rodzaju choroby i żąda ofiar od ludzi. Jeśli nie złożą mu ofiary, łapie zwłoki ludzi, których zabił, i zabiera je do tego niższego świata, a następnie czyni z nich swoich niewolników. Erlik jest opisywany jako potwór, mający twarz i zęby świni połączone z ludzkim ciałem . Oprócz twarzy jest to stary mężczyzna o dobrze zbudowanym ciele, czarnych oczach, brwiach i wąsach.

Uelgen  opisywany jest częśto jako wróg Erlika, i to pomimo tego, że są oni braćmi. Bai-Ülgen mieszka na szesnastym piętrze nieba ponad gwiazdami, słońcem i księżycem w złotym domu. Zwykli ludzie mogą nigdy do niego nie dotrzeć, tylko szamani i kamy, którzy posiadają moce astralne, mogą. Zwierzęta są wykorzystywane do składania ofiar w kulcie dla niego, zwłaszcza koni. Raz na trzeci, szósty, dziewiąty lub dwunasty rok szaman może poświęcić białego konia jako pierwszy krok na drodze do Ülgen. Następnie musi dosiąść jego duszy, przeniknąć przez wszystkie warstwy nieba, aż dotrze do Ülgen. Najpierw kam (szaman) spotyka Yayıka, który jest sługą Ülgena. Ta istota informuje kam, czy ofiara została przyjęta, czy nie. Jeśli rytuał ofiarny się powiedzie, szaman może dowiedzieć się od wszechwiedzącego Ülgena o zbliżających się niebezpieczeństwach, takich jak złe zbiory.

Mamy więc jako tako opisanych głównych bogów ludów Tartaru. Miejsca, które dla Greków było określane jako piekło. Ale które jednocześnie było dla nich bardzo ważne ze względów strategicznych (armie Sturękich). Helleni uważali, że Tartarem włada Hades. Czy można go utożsamiać z Tegrim? W zasadzie głównym zadaniem ludów Tartaru było umrzeć (Wszyscy ludzie zostali stworzeni, aby umrzeć.) wygląda więc na to, że ludy te od zawsze były wychowywane wyłącznie w celach wojskowych. Zresztą widzimy to nawet obecnie.

Ciekawe dla mnie jednak było stwierdzenie, że nawet Tartar miał własne piekło. Były to kopalnie, czyli świat podziemny, do którego złe duchy porywają niewolników, aby przynosiły Erlikowi złoto i miedź.  Gdzie mogły być te kopalnie? I dlaczego za ich organizację odpowiada Świnia z chińskiego zodiaku?

Umay jako bogini płodności i Matka Ziemia może być znaną nam z wcześniejszych rozważań Gają, która udała się do Tartaru szukać pomocy przeciwko Zeusowi.

Nie mamy wśród mitów ludów Tartaru informacji o tym, że władali oni prochem (grzmiącymi maczugami) za to jest inny ciekawy rodzaj broni: promienie słoneczne. My znamy ich siłę choćby z okresy obrony Syrakuz przez Rzymianami.

Coraz ciekawiej się robi w tych poszukiwaniach.

---

tagi: węgry  turcja  mity  mongolia  tartar 

	Pioter
	23 lutego 2023 04:41

22     1576    7 zaloguj sie by polubić