Głównie dlatego, że wiedza tam zawarta została zapomniana.

Pokażę Państwu pewien przykład dotyczący opisania szlaku handlu bursztnem, który znalazł się w pracy Ptolemeusza:

Staraliśmy‎ ‎się‎ ‎z‎ ‎całą‎ ‎usilnością‎ ‎wniknąć w‎ ‎istotę‎ ‎błędów‎ ‎Ptolemeuszowych,‎ ‎tak‎ ‎zasadniczych,‎ ‎jak‎ ‎przypadkowych‎‎ i‎ ‎przenieść‎ ‎je‎ ‎na naszą‎ ‎mapę.‎ ‎Jest‎ ‎to‎ ‎więc‎ ‎w‎ ‎naszym‎ ‎rozumieniu‎ ‎mapa,‎ ‎jaką‎ ‎sobie‎ ‎Ptolemeusz‎ ‎w‎ ‎wyobraźni‎ ‎swej‎ ‎utworzył,‎ ‎kiedy‎ ‎znajdujące‎ ‎się‎ ‎na‎ ‎niej miejscowości‎ ‎stopniami‎ ‎długości‎‎ i‎ ‎szerokości oznaczał.‎ ‎Jeśli‎ ‎nam‎ ‎się‎ ‎udało‎ ‎dokonać‎ ‎tego mozolnego‎ ‎zamiaru‎ ‎z‎ ‎całą‎ ‎ścisłością‎ ‎i‎ ‎z‎ ‎uwagą nie‎ ‎pomijającą‎ ‎najmniejszego‎ ‎szczegółu,‎ ‎to‎ ‎na mapie‎ ‎tej‎ ‎powinniśmy‎ ‎teraz‎ ‎odczytać‎ ‎wszystkie miejscowości,‎ ‎jakie‎ ‎Ptolemeusz‎ ‎umieszcza‎ ‎na
dorzeczach‎ ‎Odry‎ ‎i‎ ‎Wisły,‎ ‎którymi‎ ‎się‎ ‎w‎ ‎tej chwili‎ ‎wyłącznie‎ ‎zajmujemy.‎ ‎(Tabl.‎ ‎II.‎ ‎a.).

Βουδργις ‎40°‎‎ ‎dł.‎ ‎50°‎ ‎3‎0’‎ sz.‎ ‎i‎ Καρροδουνον‎ 40‎°‎ ‎dł.‎ ‎5‎1°‎ ‎30’‎ ‎szer.‎ ‎wychodzą‎ ‎zupełnie‎ ‎z‎ ‎ram naszej‎ ‎mapy‎ ‎i‎ ‎wchodzą‎ ‎pierwszy‎ ‎na‎ ‎przestrzeń Czech,‎ ‎drugi‎ ‎na‎ ‎obszary‎ ‎Moraw.‎ ‎Nie‎ ‎wchodzi‎ ‎też‎ w‎ ‎ramy‎ ‎mapy‎ ‎naszej‎ Ασανχα‎ ‎oznaczona 43‎°‎ ‎dł.‎ ‎50°‎ ‎20‎’‎ sz.‎ Καλισια‎ ‎zaś‎ ‎43°‎ ‎45‎’‎ ‎dł.‎ ‎52°50’‎ ‎sz.‎ ‎przypada‎ ‎co‎ ‎do‎ ‎minuty‎ ‎na‎ ‎nasz‎ ‎Kalisz,‎ ‎Σετιδαυα ‎44‎°‎ ‎dł.‎ ‎53°‎ ‎30’‎ ‎sz.‎ ‎przypada‎ ‎na położenie‎ ‎Żnina.‎ Ασχαυχαλις ‎44°‎ ‎dł.‎ ‎54°‎ ‎15’‎ ‎sz. stwierdza‎ ‎trafność‎ ‎domysłu‎ ‎historyka‎ Voigta, różniąc‎ ‎się‎ ‎tylko‎ ‎o‎ ‎kilka‎ ‎minut‎ ‎szerokości‎ ‎północnej‎ ‎od‎ ‎położenia‎ ‎Osielska‎ ‎pod‎ ‎Bydgoszczą.‎ ‎Σχονργον 43°‎ ‎dł.‎ ‎55‎ ‎sz.‎ ‎zbiega‎ ‎się‎ ‎z‎ ‎położeniem‎ ‎Czerska‎ ‎w‎ ‎Prusach‎ ‎zachodnich.

Przypadłość‎ ‎czterech‎ ‎ostatnich‎ ‎nazw‎ ‎Ptolemeusza‎ ‎na‎ ‎położenia‎ ‎Kalisza,‎ ‎Żnina,‎ ‎Osielska‎ ‎i‎ ‎Czerska‎ ‎wytrzymuje‎ ‎też‎ ‎najsurowszą‎ ‎krytykę,‎ ‎opartą‎ ‎na‎ ‎wszystkich‎ ‎względach.‎ ‎W‎ ‎Żninie‎ ‎znaleziono‎ ‎brązy‎ ‎odnoszące‎ ‎się‎ ‎do‎ ‎bardzo dawnej‎ ‎epoki‎ ‎brązu‎ ‎(p.‎ ‎Kartka‎ ‎Żnina‎ ‎do mapy‎ ‎archeol.‎ ‎w‎ ‎Akademii‎ ‎Um.‎ ‎Krak.).‎ ‎Równie‎ ‎dawnymi‎ ‎są‎ ‎zabytki‎ ‎znalezione‎ ‎w‎ ‎Słupach‎ ‎na‎ ‎drodze‎‎ z‎ ‎Setidawy‎ ‎do‎ ‎Askaulis, świadczące‎ ‎o‎ ‎odwiecznym‎ ‎używaniu‎ ‎tej
drogi.‎ ‎Kalisz,‎ ‎Żnin‎ ‎i‎ ‎Czersk‎ ‎toną‎ ‎starożytnością‎ ‎powstania‎ ‎swego‎ ‎w‎ ‎zupełnie‎ ‎zamierzchłej‎ ‎przeszłości.‎ ‎Kalisz‎ ‎leży‎ ‎na‎ ‎najdogodniejszej‎ ‎drodze‎ ‎prowadzącej‎ ‎do‎ ‎przesmyku między‎ ‎moczarami‎ ‎Warty‎ ‎pod‎ ‎Koninem,‎ ‎Żnin zaś‎ ‎na‎ ‎przesmyku‎ ‎wśród‎ ‎bagien‎ ‎Gąsawki,‎ ‎prowadzącym‎ ‎do‎ ‎jedynego‎ ‎w‎ ‎owych‎ ‎czasach‎ ‎przejścia‎ ‎przez‎ ‎Noteć‎ ‎(pod‎ ‎Turem),‎ ‎którego‎ ‎wcale nie‎ ‎można‎ ‎było‎ ‎pominąć,‎ ‎Osielsk‎ ‎tuż‎ ‎za‎ ‎jedyną‎ ‎bramą,‎ ‎jaką‎ ‎mieszkance‎ ‎okolic,‎‎ w‎ ‎których‎ ‎później‎ ‎znamy‎ ‎Gniezno‎ ‎i‎ ‎Kruszwicę,‎ ‎dostać‎ ‎się‎ ‎mogli‎ ‎na‎ ‎Pomorze.‎ ‎Czersk‎ ‎leży‎ ‎na zapuszczańskiej‎ ‎drodze,‎ ‎którą‎‎ w‎ ‎dawnych‎ ‎czasach‎ ‎z‎ ‎wymienionych‎ ‎już‎ ‎poprzednio‎ ‎przyczyn tak‎ ‎od‎ ‎brodów‎ ‎Czarnkowskich,‎ ‎jak‎ ‎i‎ ‎od‎ ‎bramy Wyszogrodzkiej,‎ ‎którą‎ ‎teraz‎ ‎właściwiej‎ ‎już‎ ‎aska‎u‎kaliską‎ ‎albo‎ ‎osielską‎ ‎zwać‎ ‎możemy,‎ ‎Tucholską‎ ‎puszczę‎ ‎po‎ ‎zachodniej‎ ‎stronie‎ ‎obchodzono.‎ ‎Położenie‎ ‎tych‎ ‎miejsc‎ ‎zgadza się‎ ‎więc‎ ‎jak‎ ‎najzupełniej‎ ‎ze‎ ‎wszystkim‎i‎ ‎względami‎ ‎na‎ ‎fizjografię przyległych‎ ‎okolic.‎ ‎Kalisz,‎ ‎Żnin‎‎ i‎ ‎Osielsk pilnują‎ ‎się‎ ‎przy tym‎ ‎gościńca‎ ‎aż‎ ‎do‎ ‎ostatnich czasów‎ ‎powszechnie‎ ‎używanego,‎ ‎a‎ ‎zarazem, jak‎ ‎świadczą‎ ‎znalezione‎ ‎na‎ ‎nim‎ ‎zabytki,‎ ‎odwiecznie‎ ‎istniejącego.‎ ‎Przekonamy‎ ‎się zaś‎ ‎niebawem,‎ ‎że‎ ‎i‎ ‎zabytki‎ ‎ludów‎ ‎z‎ ‎nad‎ ‎morza‎ ‎Śródziemnego,‎ ‎tak‎ ‎greckie‎ ‎jak‎ ‎i‎ ‎rzymskie, znachodzą‎ ‎się‎ ‎głównie‎ ‎na‎ ‎szlaku,‎ ‎który‎ ‎zdąża do‎ ‎tych‎ ‎miejsc‎ ‎i‎ ‎od‎ ‎nich‎ ‎dalej‎ ‎prowadzi,‎ ‎i‎ ‎że między‎ ‎zabytkami‎ ‎rzymskimi,‎ ‎pojawiającymi się‎ ‎na‎ ‎tym‎ ‎szlaku,‎ ‎znajdują‎ ‎się‎ ‎też‎ ‎obok‎ ‎dawniejszych‎ ‎i‎ ‎zabytki‎ ‎należące‎ ‎do‎ ‎czasów‎ ‎Hadriana‎‎ i‎ ‎Antoninów‎ ‎t.‎ ‎j.‎ ‎do‎ ‎czasu,‎ ‎w‎ ‎którym Ptolemeusz‎ ‎pisał‎ ‎swe‎ ‎dzieło,‎ ‎zasięgając‎ ‎niezawodnie‎ ‎informacji‎ ‎od‎ ‎tych‎ ‎samych‎ ‎»gości« rzymskich,‎ ‎którzy‎ ‎zabytki‎ ‎te‎ ‎na‎ ‎wymienionym szlaku‎ ‎zostawili.‎ ‎Wymieniali‎ ‎mu‎ ‎zaś‎ ‎wędrowcy rzymscy‎ ‎właśnie‎ ‎te‎ ‎osady,‎ ‎chociaż‎ ‎inne‎ ‎politycznie‎ ‎ważniejsze,‎ ‎już‎ ‎wówczas‎ ‎istnieć‎ ‎mogły, i‎ ‎pomagali‎ ‎w‎ ‎oznaczeniu‎ ‎ich‎ ‎położenia‎ ‎głównie‎ ‎dla‎ ‎tego,‎ ‎że,‎ ‎jako‎ ‎przesmykowe,‎ ‎służyły‎ ‎przeważnie‎ ‎do‎ ‎orientowania‎ ‎się‎‎ w‎ ‎pochodach‎ ‎na‎ ‎północ.

To fragment wydanej w 1876 roku książki Drogi handlowe greckie i rzymskie przez porzecza Odry, Wisły, Dniepru i Niemna do wybrzeży Morza Bałtyckiego : rzecz czytana na posiedzeniu komisyi archeologicznéj Akademii Umiejętności w Krakowie  napisanej przez Jana Nepomucena Sadowskiego. Pracy całkowicie zapomnianej nawet w środowisku akademickim.

No bo jak to, przecież Ptolemeusz pisał w taki sposób, aby nikt nie był w stanie odszyfrować jego danych. Nic się przecież nie zgadza z rzeczywistością i nałożenie jego wypocin na nasze mapy jest zupełnie niemożliwe.

A więc popatrzmy na inny fragment, dotyczący ogólnego wrażenia pracy Ptolemeusza:

Ptolemeusz‎ ‎różni‎ ‎się‎ ‎tym‎ ‎od‎ ‎innych‎ ‎geografów‎ ‎starożytności,‎ ‎że‎ ‎nie‎ ‎podaje‎ ‎opisów‎ ‎ziemi‎ ‎ludów‎ ‎w‎ ‎rozchwianym‎ ‎określeniu,‎ ‎ale‎ ‎ujmuje je‎ ‎w‎ ‎system‎ ‎naukowy.‎ ‎—‎ ‎W‎ ‎zbitej‎ ‎treści‎ ‎wymienia‎ ‎tylko‎ ‎granice‎ ‎ludów,‎ ‎główne‎ ‎osady‎ ‎przez nie‎ ‎zamieszkałe,‎ ‎góry‎ ‎i‎ ‎rzeki,‎ ‎ale‎ ‎każdy‎ ‎zakręt‎ ‎granicy,‎ ‎wszystkie‎ ‎główniejsze‎ ‎załamy‎ ‎rzek, rozciągłość‎ ‎gór‎ ‎i‎ ‎wymienione‎ ‎osady‎ ‎oznacza stopniami‎ ‎i‎ ‎minutami‎ ‎długości‎ ‎i‎ ‎szerokości‎ ‎geograficznej.‎ ‎Znaną‎ ‎sobie‎ ‎jedynie‎ ‎wschodnią‎ ‎półkulę‎ ‎ziemi‎ ‎dzieli‎ ‎zupełnie‎ ‎racjonalnie‎ ‎na‎ ‎180‎ stopni długości‎ ‎i‎ ‎tyleż‎ ‎szerokości,‎ ‎opisując‎ ‎oczywiście tylko‎ ‎znane‎ ‎wówczas‎ ‎jej‎ ‎części‎ ‎t.‎ ‎j.‎ ‎aż‎ ‎po‎ ‎dziesiąty‎ ‎stopień‎ ‎szerokości‎ ‎południowej‎ ‎za‎ ‎równikiem‎ ‎i‎ ‎po‎ ‎63‎ ‎stopień‎ ‎szerokości‎ ‎północnej, gdzie‎ ‎miała‎ ‎leżeć‎ ‎owa‎ ‎znana‎ ‎z‎ ‎podań‎ ‎starożytnych‎ ‎ostateczna‎ ‎Thule.‎ ‎Stopnie‎ ‎długości zaczyna‎ ‎liczyć,‎ ‎tak‎ ‎jak‎ ‎my‎ ‎je‎ ‎liczymy,‎ ‎od‎ ‎wysp Fortunatów,‎ ‎ku‎ ‎wschodowi‎ ‎jednak‎ ‎kończy‎ ‎mu się‎ ‎półkula‎ ‎nasza‎ ‎za‎ ‎wschodnim‎ ‎wybrzeżem Anamu.‎ ‎Zna‎ ‎jeszcze‎ ‎wyspy‎ ‎Jawę‎ ‎i‎ ‎Sumatrę ale‎ ‎wyspę‎ ‎Borneo‎ ‎zalicza‎ ‎już‎ ‎do‎ ‎drugiej‎ ‎półkuli,‎ ‎którą‎ ‎się‎ ‎oczywiście‎ ‎zajmować‎ ‎nie‎ ‎mógł.

W‎ ‎opisie‎ ‎Germanii,‎ ‎do‎ ‎której‎ ‎jeszcze‎ ‎całe dorzecze‎ ‎Odry‎ ‎zalicza,‎ ‎wymienia‎ ‎na‎ ‎ostatecznym jej‎ ‎wschodzie‎ ‎szereg‎ ‎osad‎ ‎znajdujących‎ ‎się‎ ‎między‎ ‎pannońskim‎ ‎Karnuntem‎ ‎a‎ ‎Bałtykiem,‎ ‎który kierunkiem‎ ‎swoim‎ ‎i‎ ‎ze‎ ‎względu‎ ‎na‎ ‎okoliczność, że‎ ‎z‎ ‎okolic‎ ‎naszych,‎ ‎do‎ ‎których‎ ‎legie‎ ‎rzymskie nigdy‎ ‎nie‎ ‎dotarły,‎ ‎dochodzić‎ ‎tylko‎ ‎mogły‎ ‎wiadomości‎ ‎przez‎ ‎podróżujących‎ ‎kupców,‎ ‎zdaje się‎ ‎być‎ ‎szeregiem‎ ‎etap‎ ‎głównej‎ ‎drogi‎ ‎handlowej‎ ‎rzymskiej‎ ‎z‎ ‎czasów‎ ‎przynajmniej‎ ‎Ptolemeuszowi‎ ‎najbliższych.‎ ‎—‎ ‎Miejscami‎ ‎tymi‎ ‎są: Asanka,‎ ‎Budorgis,‎ ‎Carrodunum,‎ ‎Kalisia,‎ ‎Setidawa,‎ ‎Askaukaulis‎ ‎i‎ ‎Skurgon.

Miejsca‎ ‎te,‎ ‎jak‎ ‎już‎ ‎powiedziałem,‎ ‎mają‎ ‎leżeć‎ ‎w‎ ‎Germanii,‎ ‎więc‎ ‎na‎ ‎zachód‎ ‎od‎ ‎Wisły, wzdłuż‎ ‎której‎ ‎Ptolemeusz‎ ‎zakreśla‎ ‎wschodnią granicę‎ ‎Germanii‎ ‎i‎ ‎to‎ ‎na‎ ‎jej‎ ‎ostatecznym‎ ‎wschodzie,‎‎ w‎ ‎prostej‎ ‎linii‎ ‎od‎ ‎Dunaju‎ ‎na‎ ‎północ,‎ ‎więc mniej‎ ‎więcej‎‎ w‎ ‎Czechach,‎ ‎Morawach‎ ‎i‎ ‎na‎ ‎dorzeczu‎ ‎Odry. Kto‎ ‎jednak‎ ‎weźmie‎ ‎dzisiejszą‎ ‎mapę‎ ‎Europy‎ ‎przed‎ ‎siebie‎ ‎i‎ ‎zapragnie‎ ‎za‎ ‎pomocą‎ ‎podanych‎ ‎przez‎ ‎Ptolemeusza‎ ‎stopni‎ ‎długości‎ ‎i‎ ‎szerokości‎ ‎zbadać‎ ‎odpowiadające‎ ‎wskazanemu położeniu‎ ‎dzisiejsze‎ ‎osady,‎ ‎ten‎ ‎dozna‎ ‎o‎ ‎tyle zrazu‎ ‎rozczarowania,‎ ‎że‎ ‎Αδανχαα,‎ ‎oznaczona‎ ‎43° długości,‎ ‎a‎ ‎5o°2o’‎ ‎szerokości‎ ‎przypadnie‎ ‎mu na‎ ‎położenie‎ ‎Brodów‎‎ w‎ ‎Galicyi,‎ Βονδοργς, mniej‎ ‎więcej‎ ‎na‎ ‎Janów‎ ‎w‎ ‎Lubelskiem,‎ Καρροδυνον,‎ ‎w‎ ‎którym‎ ‎byśmy‎ ‎tak‎ ‎chętnie‎ ‎pragnęli uznać‎ ‎nasz‎ ‎Kraków,‎ ‎na‎ ‎najprzepaścistszą część‎ ‎bagien‎ ‎Prypeci‎ ‎w‎ ‎bliskości‎ ‎ujścia‎ ‎Tu‎rży, Καλισια ‎na‎ ‎północ‎ ‎Pińska,‎ ‎Σετιδαυα i Ασχαυχαλις
w‎ ‎okolice‎ ‎górnej‎ ‎Wilii‎ ‎a‎ Σχοργον ‎na‎ ‎daleki‎ ‎punkt północny‎ ‎na‎ ‎drodze‎ ‎z‎ ‎Wilna‎ ‎do‎ ‎Dyneburga. Przesunięcie‎ ‎zaś‎ ‎całego‎ ‎tego‎ ‎szeregu‎ ‎miejsc‎ ‎na dorzecze‎ ‎Odry‎ ‎i‎ ‎na‎ ‎prosty‎ ‎kierunek‎ ‎od‎ ‎średniego‎ ‎biegu‎ ‎Dunaju‎ ‎do‎ ‎Bałtyku‎ ‎nie‎ ‎wiele‎ ‎nam pomoże,‎ ‎bo‎ ‎nie tylko‎ ‎stracimy‎ ‎wtenczas‎ ‎wszelką‎ ‎możliwość‎ ‎orientowania‎ ‎się‎‎ w‎ ‎stosunku‎ ‎zboczeń‎ ‎tych‎ ‎miejsc‎ ‎od‎ ‎zupełnie‎ ‎prostej‎ ‎linii‎ ‎na wschód‎ ‎i‎ ‎na‎ ‎zachód,‎ ‎ale‎ ‎nadto‎ ‎zgotujemy smutny‎ ‎los‎ ‎Skurgonowi,‎ ‎położonemu‎ ‎pod‎ ‎55° szerokości,‎ ‎bo‎ ‎go‎ ‎utopimy‎ ‎w‎ ‎głębiach‎ ‎morza Bałtyckiego.

A więc Ptolemeusz zastosował pewnego rodzaju szyfr, który wynikał z pewnych przyjętych błędnie założeń. Jednak każdy szyfr przy odrobinie pracy można rozszyfrować, i tego właśnie dotyczy praca Sadowskiego.

A dlaczego została ona zapomniana? Np dlatego, że pokazuje nam nad brzegami Prypeci pięć wielkich miast, które swego czasu założyli Persowie na ziemi Scytów. A może też dlatego, że zamiast nieprzejezdnych borów i całkowitej pustki osadniczej dokładnie pokazuje dawane szlaki z czasów Imperium Romanum, z których korzystali nie tylko kupcy rzymscy, ale również kupcy we wcześniejszych wiekach.

A to, ze akurat Kalisz (i kilka innych miast) ma ponad 2000 lat to tylko taki nieistotny bonus.

---

tagi: historia  handel  geografia  antyk  ptolemeusz 

	Pioter
	17 czerwca 2024 05:04

31     1551    13 zaloguj sie by polubić