Ewangeliarz
Jeśli przyjrzymy się nowym banknotom Białorusi wprowadzonym do obiegu w 2016 roku to na jednym z nich zauważymy księgę, teoretycznie niepodpisaną.
O tym, co to za księga, mówią nam pozostałe elementy ukazane na banknocie. Mamy tu więc cerkiew Przemienienia Pańskiego w Połocku, a na rewersie krzyż, którego w tej cerkwi dziś brakuje. Jest to krzyż zamówiony w 1161 roku przez księżnę Eforyzmę Połocką, świętą mniszkę prawosławną, założycielkę i pierwszą ksieni żeńskiego klasztoru w Połocku.
Ale zanim przejdziemy do omówienia dziejów zrabowanego krzyża, przyjrzyjmy się najpierw jego fundatorce. Euforyzma, a właściwie Przedsława (bo tak rodzice, książę połocki Światosław i księżna kijowska Zofia, dali córce na chrzcie), urodziła się około 1101 roku. W wieku 12 lat, bez zgody rodziców udała się do klasztoru, gdzie złożyła wieczyste śluby zakonne. Jako ksieni nowo złożonego w 1128 roku klasztoru żeńskiego w Połocku, starała się, aby klasztor ten posiadał jak największą bibliotekę. Prócz darowizn księżęcych i bojarów dochody jej klasztoru pochodziły również z kopiowania ksiąg, kopiowania ikon oraz wyrobów jubilerskich. Niestety klasztor został zniszczony w XIII wieku podczas najazdu Litwinów. Sama Eforyzma udała się w 1171 roku na pielgrzymkę do Ziemii Świętej, przez Kijów i Konstantynopol, gdzie zmarła w okolicy Jerozolimy. Jej ciało przywieziono do Kijowa, a w 1910 roku uroczyście została pochowana w Połocku.
Powróćmy więc do krzyża św Euforyzmy. Został on zamówiony w 1161 roku u miejscowego złotnika Łazarza Bogszy. I przez wieki zdobił cerkiew przemienienia Pańskiego w Połocku. Litografia powyższa, która go dokładnie ukazuje, została wykonana w 1889 roku. Wymiary krzyża to 52 cm x 21 cm. Wykonany był z drewna cyprysowego pokrytego złotem i szlachetnymi kamieniami, a służył głownie jako relikwiarz. W 1222 krzyż został zrabowany przez księcia smoleńskiego Mścisława i przewieziony do Smoleńska, skąd w 1514 roku wraz z innymi skarbami został zabrany do Moskwy przez żołnierzy Iwana III. Iwan Groźny zabrał go ze sobą na wojnę z Litwą o Inflanty i po zajęciu Połocka zwrócił go tamtejszej cerkwii. Przed wojskami Napoleona zamurowano go w specjalnej wnęce cerkwii św Zofii, aby w później uroczyście go przywrócić do cerkwii. W 1838 roku krzyż zabrała ze sobą delegacja synodu połockiego, która prosiła o przyłączenie do rosyjskiej cerkwii. Niewiele brakło a krzyż pozostałby w Petersburgu, bowiem spodobał się carowi Mikołajowi. W 1841 roku jednak powrócił do Połocka. W 1921 roku krzyż został skonfiskowany przez władze sowieckie i zabrany do Mińska do Białoruskiego Muzeum Państwowego. W 1929 roku z Mińska przewieziono go do muzeum w Mohylewie, a właściwie powinienem napisać, przewieziono to co pozostało z krzyża. Wiemy o tym, powieważ ówczesny dyrektor mińskiego muzeum spisał protokół przekazania, z którego wynika, że na krzyżu już nie było widać żadnego wizerunku świętych, z kamieni szlachetnych pozostały tylko dwa a złoto i perły również w większości wyparowały. Dość szybko jednak krzyż przeniesiono do budynku partii, bowiem okazało się, że w muzem odbywają się publiczne praktyki religijne. W 1941 roku podczas ewakuacji Armii Czerwonej z Mohylewa krzyż zaginął ostatecznie. Przypuszcza się dziś, że zdobi dom któregoś z prywatnych kolekcjonerów w USA, jednak nie udało się go wyśledzić na żadnej aukcji.
W 1997 roku złotnik z Brześcia Mikołaj Kuźmicz wykonał na zlecenie Egzarchatu Bałoruskiego dokładną kopię pierwotnego krzyżą, który został przekazany do cerkwii Przemienienia Pańskiego w Połocku.
Znając więc cały kontekst banknotu możemy również wydedukować co to za zagadkowa księga. Jest to pochodzący z XII wieku Ewangeliarz Połocki, spisany na 170 kartach najprawdopodobniej przez św Euforyzmę. Ewangeliarz ten został zabrany z Połocka przez Iwana Groźnego do Moskwy, a ostatecznie podzielony na dwie części, z których jedna jest przechowywana w Bibliotece Państwowej w Moskwie, a druga w Bibliotece Państwowej w Petersburgu. W 2010 roku na zlecenie Egzerchatu Białoruskiego wykonano fotokopie Ewangeliarza Połockiego. Koszt zeskanowania 340 stronnicowego dokumentu Rosjanie wycenili na 42 tysiące euro.
6 lutego 2013 roku faksymilie Ewangeliarza pokazano publicznie na XX Międzynarodowych Targach Książki w Mińsku. Równocześnie dokonano naukowego opracowania najstarszego dokumentu białoruskiego spisanego w języku cerkiewno-słowiańskim. Publikację tę wydano w nakładzie 100 sztuk i rozdano zaproszonym na targi gościom.
tagi: białoruś banknoty
|
Pioter |
| 30 czerwca 2019 20:07 |
Komentarze:
|
|
Pioter @MarekBielany 30 czerwca 2019 20:20 |
| 30 czerwca 2019 20:24 |
Tak. A banknoty zostały wudrukowane w 2009 roku. Do obiegu wprowadzono je później z powodu walki z inflacją.
|
MarekBielany @Pioter 30 czerwca 2019 20:24 |
| 30 czerwca 2019 20:28 |
Tak. Najpierw "inflacja" a potem walka. Uff
P.S.
Czy pisane, a nie wydrukowane byłyby cenniejsze (już chciałem napisać: więcej warte)
|
|
Pioter @MarekBielany 30 czerwca 2019 20:28 |
| 30 czerwca 2019 20:33 |
Tak. Takim przykładem jest inna białoruska seria z 1993, która oficjalnie poszła na przemiał z powodu zmiany godła i flagi (a od czasu do czasu jakieś perełki na aukcjach wypływają).
|
|
MarekBielany @Pioter 30 czerwca 2019 20:33 |
| 30 czerwca 2019 20:37 |
na przemiał.
Zapamiętam(y ?).
|
tomciob @Pioter |
| 30 czerwca 2019 23:13 |
Witam, bardzo ciekawa notka. A oto technika jaką wykonano krzyż:
https://pl.m.wikipedia.org/wiki/Cloisonn%C3%A9
Cloisonné (emaliowanie komórkowe) – technika zdobnicza polegająca na wypełnianiu różnokolorową emalią "komórek" powstałych na powierzchni zdobionego przedmiotu za pomocą przylutowanych cienkich blaszek lub drucików. Jedne z najstarszych przykładów przedmiotów ozdobionych tą techniką pochodzą z Cypru z końca 2 tysiąclecia przed Chrystusem. Emalia komórkowa występuje też w sztuce chińskiej; najstarsze zabytki pochodzą z epoki brązu. W Gruzji powstało w technice cloisonné wiele dzieł sztuki sakralnej, m.in. tryptyk Matki Boskiej z Chachuli:
|
|
tomciob @Pioter |
| 30 czerwca 2019 23:18 |
Najbardziej znanym rzemiosłem artystycznym średniowiecznej Gruzji był wyrób przedmiotów zdobionych emalią.
Emalia to technika zdobienia wyrobów metalowych, za pomocą szklistych powłok składających się z mieszaniny sproszkowanych minerałów, oraz topników z dodatkiem pigmentów, stopionej w temperaturze ok. 800-900°C w specjalnym piecu. Istnieje kilka technik emalierskich. W Gruzji rozpowszechniła się emalia przegródkowa (komórkowa), która w Gruzji nosi nazwę minanqari (minankari). W tej technice rysunek kompozycji powstaje na podłożu, do którego przylutowano pionowo cienkie metalowe blaszki lub druciki. W efekcie powstają komórki, ograniczone ściankami blaszek. Każdą powstałą w ten sposób komórkę wypełnia się innym kolorem emalii, a następnie wypala się w piecu.
Dziś trudno określić gdzie po raz pierwszy zaczęto stosować techniki emalierskie. Gruzińska nazwa emalii przegródkowej – minanqari, jest pochodzenia perskiego. Przypuszcza się, że technika emalii przegródkowej trafiła do Bizancjum z Persji, gdzie między VI a XII wiekiem nastąpił rozkwit tej bizantyńskiej sztuki. Imperium Bizantyjskie sąsiadowało z Gruzją, na którą oddziaływała jego kultura i sztuka. To spowodowało, że technika emalii rozpowszechniła i stała się popularna w średniowiecznej Gruzji, szczególnie w sztuce sakralnej. Najbardziej znanym dziełem artystycznym tego okresu jest tryptyk Matki Boskiej z Chachuli. Ikona ta jest jednym z największych na świecie dzieł artystycznych wykonanych z zastosowaniem tej techniki.
Upadek sztuki emalierskiej rozpoczął się po najazdach mongolskich. Kolejne burzliwe wieki w historii Gruzji spowodowały, iż po XV w. odeszła one praktycznie w zapomnienie. Pierwsze próby jej odtworzenia podjęto w latach 60-tych ubiegłego wieku. Na początku tego stulecia pojawiły się pracownie z prawdziwego zdarzenia, a po 2010 r. moda na minanqari stała się powszechna.
W porównaniu z okresem średniowiecza techniki wyrobu emalii zostały współcześnie udoskonalone. Lepsza jest jej jakość, używa się więcej kolorów, bardziej różnorodne jest wzornictwo. Kolor emalii zależy od używanego metalu. Emalia na miedzi ma bardziej ciepłe kolory, na srebrze bardziej chłodne. Najlepsze kolory uzyskuje się na złocie.
Wśród współczesnych wyrobów przeważa biżuteria, najczęściej srebrna. Nastąpił też jednak powrót do używania techniki emalierskiej w sztuce sakralnej. Przykładem tego jest piękny tryptyk, znajdujący się w największej obecnie gruzińskiej świątyni, soborze Cminda Sameba (Trójcy Świętej) w Tbilisi.
|
|
tomciob @Pioter |
| 30 czerwca 2019 23:29 |
"W tym czasie mistrz rzadko wskazywał swoje imię na wytwarzanych wyrobach, ale z tyłu krzyża Lazarus Bogsch, jakby uświadamiając sobie, co stworzył, sporządził następujący napis: „T [osopod] Stago Savior i Ofrosinya.
Wysokość krzyża - 52 cm; górny krzyż ma 14 cm, dolny 21 cm, krzyż wykonany z cyprysu, pokryty złotymi i srebrnymi płytkami z obrazami wykonanymi w technice emalii cloisonne (bardzo trudno było odtworzyć tę technikę podczas odtwarzania krzyża wykonanego w naszych czasach, ale udało się to powtórzyć) i ozdobiono ośmioma drogocennymi kamieniami i perłami. Obrazy na krzyżu przekazują najważniejsze wydarzenia Nowego Testamentu.
Krzyż sześcioramienny. Według teologów symbolizuje sześć dni stworzenia świata. W górnych końcach krzyża widniały pasowe wizerunki Jezusa Chrystusa, Matki Bożej i Jana Chrzciciela, końce dolnego krzyża są archaniołami Gabrielem i Michałem, aw środku krzyża są ewangeliści Mateusz, Marek, Jan i Łukasz.
W specjalnych gniazdach krzyża przechowywano kapliczki z Bizancjum - cząstkę krzyża Pana z kroplami Jego krwi, kamień z Grobu Matki Bożej, cząstkę Świętego Grobu i cząstki relikwii św. Szczepana i Pantelejmona, krople krwi św. Dymitra. Relikwie krzyża, odpowiadając na prośbę Euphrosinii, zostały wysłane przez bizantyjskiego cesarza Manuela Komnena i patriarchę Konstantynopola, Lucę Hrisoverga. Kapliczki, które zostały wysłane do Połocka, aby zostały umieszczone w krzyżu, świadczą o znaczeniu tego relikwii dla klasztoru Euphrosyne, księstwa Połocka i całej Rosji. Krzyż wykonany przez Łazarza Boskiego był wówczas postrzegany nie tylko jako miejscowy - rosyjski - ale także jako wspólna świątynia prawosławna."
Źródło tekstu:
http://www.pravoslavie.ru/56194.html
tłumaczenie Google (podkreślenia moje)
|
|
tomciob @Pioter |
| 1 lipca 2019 08:24 |
Pokażmy również fragment historii Połocka,
herb współczesny (oddający strategiczne, handlowe, położenie geograficzne Połocka)
Połock XIV wiek, na tle którego, rozwija się banknot z notki:
"Na początku XIV w. księstwo połockie opanowali Litwini. Stało się ono uposażeniem młodszych synów wielkich książą. Odrębność księstwa (połockiego) zlikwidował wielki książę Witold i oddał je w zarząd mianowanym przez siebie starostom. Miastu w 1498 r. nadano prawo magdeburskie, co znacznie przyspieszyło jego rozwój. Reforma administracyjna z początków XVI w. przeprowadzona przez Alleksandra Jagiellończyka uczyniała z byłego księstwa województwo i Połock w latach 1500 – 1772 był stolicą województwa połockiego Wielkiego Księstwa Litewskiego. W czasie wojny litewsko-rosyjskiej 1558-1570 wojska moskiewskie cara Iwana IV Groźnego zdobyły miasto 15 lutego 1563, topiąc w Dźwinie wszystkich połockich Żydów. Dzięki późniejszej unii lubelskiej z 1569 między Polską i Litwą, inicjatywę odzyskania utraconych terytoriów na wschodzie podjęły wojska polskie króla Stefana Batorego, które przy wsparciu sił litewskich i węgierskich 30 sierpnia 1579 odbiły Połock oraz część województwa połockiego. Sukces ten stał się preludium do późniejszych znakomitych sukcesów Batorego na terenach wschodniej Europy.
Stefan Batory założył w mieście kolegium jezuitów, w którym pierwszym rektorem był ksiądz Piotr Skarga. W związku z tym Połock, którego ludność w przeważającej większości wyznawała prawosławie (podobnie jak w całym województwie połockim) stał się najważniejszym w regionie ośrodkiem misji katolickiej. W kolegium wykładali m.in. Maciej Kazimierz Sarbiewski (1626–1628), poeta. Później (w latach 1635–1638) rektorem był ksiądz Wojciech Slaski, a dwukrotnie (w latach 1663–1670 i 1675–1677) rektorem był Mikołaj Slaski. W roku 1653 w Połocku przebywał późniejszy święty katolicki Andrzej Bobola.
W 1596 arcybiskup połocki Herman Zahorski podpisał akt unijny, przechodząc do nowo utworzonego Kościoła unickiego razem z całą administraturą. Nie oznaczało to automatycznego przyjęcia unii przez prawosławne mieszczaństwo Połocka; postępy unii były w mieście i w regionie powolne. W 1617 unickim biskupem połockim został Jozafat Kuncewicz. Jego gorliwość przy szerzeniu unii, połączona ze stosowaniem administracyjnych środków nacisku, doprowadziła do zaostrzenia się konfliktu prawosławno-unickiego. W 1623 hierarcha zginął w Witebski z rąk tłumu prawosławnych mieszczan. W następstwie tego wydarzenia władze odebrały prawosławnym wszystkie świątynie w Połocku, Witebsku i Mścisławiu.
Począwszy od 1633 na terytorium unickiej archidiecezji połockiej funkcjonowała równolegle prawosławna eparchia mścisławska, mohylewska i orszańska (białoruska).
W 1705 r. miała tu miejsce masakra bazylianów dokonana przez cara Piotra, który zamierzał zniszczyć Kościół unicki. Połock znajdował się na terenie I Rzeczypospolitej do 1172 roku, później w Imperium Rosyjskim.
W 1812 roku powstała w mieście Akademia Połocka będąca następczynią Kolegium."
Tak więc to miasto, ta święta, ten kościół (cerkiew) to wielki kawał historii polsko-ruskiej, litewsko-ruskiej, rusko-polskiej, rusko-litewskiej i jak widać białoruskiej. Miejsce jak zwornik skomplikowanej historii. Odwołanie na banknocie więc nie dziwi, a powiedzenie, że banknot jest nacechowany (nasączony) propagandowo nie dziwi już wcale. Bo to co jest dzisiaj ma przecież jakąś historię, a to jak o tej historii opowiadamy tworzy w pewnym sensie, albo i mocno oraz konkretnie, teraźniejszości.
|
stanislaw-orda @tomciob 1 lipca 2019 08:24 |
| 1 lipca 2019 08:46 |
Loukas (Łukasz) Chrysoberges.
|
|
tomciob @stanislaw-orda 1 lipca 2019 08:46 |
| 1 lipca 2019 10:22 |
A może Pan przetłumaczyć, podobno taki tekst zostawił, (Lazarus, Loukas, Łukasz Bogsch, Chrysoberges) na odwrocie krzyża:
«Г[оспод]и, помози рабоу своемоу Лазорю, нареченомоу Богъши, съделавъшемоу крьстъ сии црькви стаго Спаса и Офросиньи».
Źródło
http://stroimmonastir.ru/event/zagadka-kresta-evfrosinii-polockoj/
Eufrosyna z Połocka (źródło zdjęcia jak wyżej)
|
DWiant @Pioter |
| 1 lipca 2019 10:25 |
W sierpniu jade na slub corki do Minska wiec odwiedze ten .... talitarny kraj osobiscie.
|
|
tomciob @Pioter |
| 1 lipca 2019 11:00 |
Źródło zdjęcia: "Archeologia Radziecka" 1957 nr 3, artykuł strona 244
Л.В. Алексеев (Москва). Лазарь Богша — мастер-ювелир XII в. — 224
|
|
stanislaw-orda @tomciob 1 lipca 2019 10:22 |
| 1 lipca 2019 11:07 |
sens taki ( w nawiasach alternatywa albo domyslnie) :
"Panie (Boże), wspomóż (wspieraj) swojego poddanego, poświęconego (ofiarowanego) Bogu, który wykonał (ten) Krzyż dla kościoła (cerkwi) Zbawiciela i Eufrozyny"
|
|
tomciob @Pioter |
| 1 lipca 2019 11:14 |
Dziękuję ale chodziło mi również o słowa "Лазорю" oraz "Богъши" być może pisanymi z dużej litery.
|
|
stanislaw-orda @stanislaw-orda 1 lipca 2019 11:07 |
| 1 lipca 2019 12:42 |
poprzednio coś opuściłem:
...pomagaj poddanemu swojemu Łazarzowi, ...
(dosłownie tam "stoi" rabou (rabowi, czyli niewolnikowi), ale to określenie w tym konkretnym kontekście ma trochę inny sens)
|
|
tomciob @stanislaw-orda 1 lipca 2019 12:42 |
| 1 lipca 2019 15:58 |
Łazarz
"Jest to imię biblijne, powstałe ze skrócenia pełnej formy Eleazar 'Bóg wspomógł'.
W Polsce imię poświadczone od 1252 r. w formach: Łazarz, Łazer, Łazor, Łazur. Z historii kultury polskiej znamy Łazarza, właściciela jednej z oficyn drukarskich Krakowa. Od imienia Łazarz pochodzą nazwiska: Łazarowicz, Łazarczyk, Łazarski, Łazarzyk.
Odpowiedniki obcojęz.: łac. Lazarus, ang. Lazarus, niem. La-zarus, fr. Lazare, ros. Łazar, wł. Lazzaro."
|
|
stanislaw-orda @stanislaw-orda 1 lipca 2019 12:42 |
| 1 lipca 2019 16:26 |
jeszcze raz:
"Panie (Boże), wspomóż (wspieraj) swojego poddanego Łazarza, nazywanego Bogszą, który wykonał (ten) Krzyż dla świątyni (kościoła, cerkwi) Zbawiciela i Eufrozyny"
|
|
stanislaw-orda @stanislaw-orda 1 lipca 2019 16:26 |
| 1 lipca 2019 17:51 |
w domyśle: dla kościoła pod wezwaniem Zbawiciela i Eufrozyny
|
|
tomciob @stanislaw-orda 1 lipca 2019 17:51 |
| 1 lipca 2019 22:56 |
Przyjrzyjmy się życiorysowi innego, znanych z historii, Łazarzy:
"Łazarz zwany Chazarem. Nie można z tego nazwania wnosić, jakoby urodził się w Armenii. Bardzo wcześnie został mnichem konstantynopolitańskim, potem otrzymał święcenia kapłańskie. Miał do czynienia z rozmaitymi herezjami, najwięcej ucierpiał jednak na skutek obrazoburstwa. Torturowany, był już bliski śmierci, ale cesarzowa Teodora uprosiła jego uwolnienie. Ukrywał się potem w klasztorze w Bosforze, gdzie jako zdolny artysta miał wymalować ikonę św. Jana Chrzciciela. Gdy po śmierci cesarza Teofila (842) Teodora pozwoliła na kult świętych obrazów, zatrudniono go przy odnawianiu sławnej mozaiki nad wejściem do pałacu cesarskiego, która przedstawiała Zbawiciela. Potem uczestniczył w wysłanej do Rzymu misji w sprawie Grzegorza Azbestasa. Zmarł prawdopodobnie w czasie drugiej misji, wysłanej do Rzymu w grudniu 867 r. Wspominano go 17 listopada, ale Baroniusz wpisał go do martyrologium pod dniem 23 lutego. Razem ze św. Łukaszem i św. Katarzyną z Bolonii uchodził za jednego z patronów malarzy." źródło
Co my w nim takiego mamy, a dokładniej co oprócz imienia, co można by połączyć z notką? Pozwolenie na kult świętych obrazów. To dzięki temu wykonano krzyż św. Eufrozyny i oczywiście ewangeliarz. Aby wykonać takie przedmioty kultu i dzieła sztuki równocześnie potrzebni byli zdolni artyści, rzemieślnicy, warsztaty produkcyjne i zbyt na przedmioty tam wykonywane czyli zarówno mecenat jak i sponsorski klimat. I to właśnie zapewniła święta Eufrozyna z Połocka, księżna. Mamy tu doskonały przykład na połączenie władzy świeckiej z miejscem kultu czyli wiarą, przy czym po to właśnie budowano cerkiew, czyli kościół aby to połączenie zaistniało. Władza potrzebuje wiary swoich poddanych i tworzy im przestrzeń do jej wyznawania. Do produkcji przedmiotów kultu byli potrzebni rzemieślnicy i tu mamy owego Łazarza zwanego Bogusławem, lecz moim zdaniem (na krzyżu nie ma żadnych dużych liter przy imieniu), jest to raczej inskrypcja ogólna, a nie konkretny podpis, konkretnego rzemieślnika. Krzyż ten jako wyrób został zrobiony na zamówienie, a jakość jego wykonania i bogactwo formy świadczy o szczególnym charakterze przedmiotu, drogim wykonaniu i hojnym zamawiającym sponsorze zaś historia jego zajęć, zmian właścicieli i na końcu zaginięcia pokazuje jak wielką wagę posiadał przez wieki aby w końcu trafić na banknot. I dlatego ta hisoria jest tak ciekawa, interesująca i frapująca, a podobno, tak napisano na jednym z białoruskich portali, kiedy oryginał krzyża odnajdzie się i powróci do domu do Połocka, to Białoruś odzyska niepodległość.
|
|
stanislaw-orda @tomciob 1 lipca 2019 22:56 |
| 2 lipca 2019 09:02 |
Świetna opowieść