7 września tego roku w obiegu w Uzbekistanie pojawiły się nowe banknoty. Oczywiście przepisy o ich wprowadzeniu do obiegu miały miejsce znacznie wcześniej, ale mówimy tu o tym, co mieszkańcy tego kraju mieli możliwość zobaczyć w swoich portfelach. Tym razem postanowiono wymienić bominały 5000 i 10000 som. Nowe banknoty nawiązują do wcześniejszej serii przedstawionej w notce miasta na jedwabnym szlaku

Jak widzimy na banknocie 5000 som znalazł się ciekawy talerz z tekstem zapisanym w sanskrucie oraz wizerunkiem smoka. Jak podaje tamtejszy bank centralny są to (talerz i dzban) znaleziska archeologiczne z wykopalisk z miasta Afrosiyob. Naczynia te przypisano do X wieku naszej ery.

Samo miasto, a raczej jego ruiny, zresztą też widać na banknocie. A skoro władze Uzbekistanu zdecydowały się zamieścić te miasto na banknocie, należałoby więc je trochę opisać. Wykorzystajny do tego zawartość słowa ciotki Viky, które ktoś tam zamieścił 1 września (w wersji angielskiej).

Termin Qal'a-ye Afrasiab (Zamek Afrasiab) pojawił się w źródłach pisanych dopiero pod koniec XVII wieku. Nazwa ta jest popularnie związana z mitycznym królem Afrasiabem . Uczeni uważają Afrasiab być zniekształcenia i uszkodzenia forma tadżycki słowo Parsīāb (od Sogdian Paršvāb ), co oznacza „poza” czarnej rzeki, rzeki będącej Sīāhāb lub Siab , którego granice terenu do północy. Afra jest poetycką formą perskiego słowa Farā (samo samo słowo poetyckie), które oznacza „poza, dalej”, podczas gdy Sīab pochodzi od sīah oznaczającego „czarny” i Ābco znaczy „woda; rzeka; morze” (w zależności od kontekstu).

No dobrze. Ale wersjach wcześniejszych (czyli nieedytowanej od kilku lat wersji niemieckiej) mamy taki tekst: Nazwa Afrāsiāb (perski افراسياب) jest popularnie kojarzona z imieniem legendarnego króla Turanu, ale uczeni postrzegają tę nazwę jako zniekształcenie tadżyckiego słowa Parsīāb (sogdish Paršvāb), co oznacza „nad czarną rzeką” – rzeką Sīah -Āb, „Czarna rzeka”, płynie na północ od miasta.

Czyli w zasadzie Miasto nad Czarną Rzeką. Gdy na miejsce przybyli Grecy Aleksandra Wielkiego miasto to nosiło już nazwę Marakanda. Później nazwa zmieniła się jeszcze raz i znamy te miejsce dziś pod nazwą Samarkanda. Obecnie Afrasiab cześć Samarkandy o powierzchni 220 hektarów, wpisanych do rejestru UNESCO, w której znajduje się grób biblijnego proroka Daniela. Choć znaczna większość terenu dawnego miasta wygląda obecnie takMamy jednak do dyspozycji wyniki prowadzonych od ponad stu lat prac archeologicznych w tym rejonie.

Miasto Afrasiyab miało kształt trójkąta równoramiennego, którego kąt podstawy był skierowany na południe. Afrasiyab powstał na naturalnym wzgórzu, poprzecinanym licznymi zagłębieniami, a samo miasto było otoczone wysokimi murami, które teraz wyglądają jak masywna, zbudowana z gliny budowla o wysokości 40 metrów wewnątrz. Najdłuższa część miasta miała 1,5 kilometra szerokości. Wjazd do miasta usytuowany w środkowej części ściany wschodniej. W Afrasiyab znajdowały się wieże, których maksymalna długość wynosiła 3,34 kilometra, a ich pozostałości znaleziono w niektórych miejscach otaczającego muru.

Woda do miasta była generowana w kanałach wodnych, rurach glinianych i studniach. Oznacza to, że dużo miejsca zajmowały zbiorniki wodne, z których największy miał pojemność około miliona galonów wody i znajdował się przy południowej ścianie.

Nie znaleziono żadnych pozostałości wytyczonych ulic, ponieważ budynki wokół zawaliły się i zrujnowały tak wąskie i krzywe ślady. Do budowy domów użyto niewypalanych cegieł na drewnianym szkielecie, z glinianą sztukaterią. Niektóre z nich posiadały okna z kratami gipsowymi zaszytymi małymi kawałkami szkła.

Znaleziono dużo monet. Na ich podstawie ustalono różne daty okupacji Afrasijabu, czego w większości dokonał Wiotkin. Znalezione monety należały do ​​Sasanidów, niektóre do Bucharzy-Chudatów, a niektóre do kalifów Umajady i Abbasydów. W dużych ilościach znaleziono monety Samanidów, mniej rozpowszechnione były monety szachów Khwarazmów, a najrzadziej monety Karakhanidów i Seldżuków. Monety Mongke były ostatnimi znalezionymi monetami. Wszystkie te znalezione i zbadane monety pokazują, że Afrasiyab był zamieszkany od IV lub V do XIII wieku.

W Afrasiyab znaleziono pięć łaźni, które były związane z IX i X wiekiem. Łaźnia Afrasiyaba składała się z cystern, wanien, rur dostarczających ciepło i wodę, garderób, komór masażu, ciepłych i zimnych hal i otwartych dziedzińców. Rzeźbione stiuki i freski zdobiły niektóre części łaźni.

W 1924 roku w Afrasiyab Viatkin przeprowadził swoje badania, w miejscu, gdzie na ścianie starożytnego pokoju znaleziono buddyjski fresk i bogato uformowaną alabastrową płytę. Odnaleziono gmach z gliny, obłożony cegłą, zwieńczony kopułą, z dobrze zachowanymi murami. Na ścianach znaleziono również wiele artykułów. Na jednym z nich Na ścianie niewielkiego budynku nieopodal znaleziono arabski napis: „W imię Boga Miłosierny, Miłosierny powiedz: 'On jest tylko Bogiem, Bogiem wiecznym”. Odkrycia datowano na monety z IX i X wieku.

W 1929 r. odnaleziono pozostałości domu nawiązującego do XII wieku oraz duży płytki dół, w którym znajdowała się palona pszenica. Znaleziono je między doliną w pobliżu kanału irygacyjnego Siab a ruinami meczetu. Ruiny domostw odnaleziono na trzech poziomach, a najniższy z nich odnosi się do pierwszych wieków naszej ery, natomiast ostatni należy do okresu Samanidów, o czym świadczą również odnalezione monety związane z Samanidami z dziesiąty wiek.

Jednym z bogatych średniowiecznych domów Afrasiyab są pozostałości domu nawiązującego do X wieku. Ten dom miał kopulasty hol, luksusowo wyłożony rzeźbionym stiukiem gipsowym, który pokrywał zarówno wewnętrzne, jak i zewnętrzne części ścian. Zdobnictwo to w dzisiejszych czasach stanowi przykład sztuki średniowiecznej.

Podczas wykopalisk Viatkina w latach 30. XX w. na ruinach znaleziono ślady wspaniałych fresków związanych z okresem karachanidzkim (od XI do XII w. n.e.) kompleksu pałacowego, który znajdował się na terenie Szahristanu. Ale pałac został zniszczony podczas powstania przeciwko władzy Khworezmi w 1212 roku, a później został odbudowany.

Na zachód od Afrasiyab odkopano główny meczet i minaret. Minaret był wyłożony cegłami wybitymi perskim słowem Ikhshid, tytułem starożytnych władców Samarkandy. A meczet był kilkakrotnie przebudowywany, gdy został znaleziony. W epoce Samanidów w X wieku meczet miał kwadratową formę, której boki miały 78 na 78 metrów. Ale w epoce Karakhanidów w XI-XII wieku miał kształt prostokąta, rozszerzając się do 120 na 80 metrów. Znajdowało się w nim sześć drzwi, łańcuchy z żyrandoli, które oświetlały kolumnową salę i ozdobiono rzeźbionym stiukiem, rzeźbionymi płytami z terakoty i jasnoniebieskimi płytkami.

Niezwykłe malowidła ścienne przedstawiają Varkhumana , króla Samarkandy , w VII wieku n.e. Odwiedzają go ambasady wielu krajów, w tym Chin .  Na malowidłach znajduje się również napis bezpośrednio go wymieniający.  Jego imię znane jest również z chińskich historii.

Jedno z malowideł przedstawia chińską ambasadę niosącą jedwab i sznur jedwabników do lokalnego władcy Sogdii.

Sceny przedstawione na malowidłach ściennych Afrasiyab mogły zostać namalowane w latach 648-651 n.e., kiedy zachodni turecki kaganat był w swoich ostatnich dniach, a dynastia Han powiększała swoje terytorium w Azji Środkowej.  Ewentualnie mogło to nastąpić wkrótce po 658 roku n.e., kiedy dynastia Tang podbiła zachodni turecki kaganat, a król Samarkandy Varkhuman mógł bezpośrednio nawiązać kontakty z Chińczykami.

Tyle niedawno poprawiana wikipedia. I to własnie jest ciekawe. O ile można bez problemu wykazać powiązania (nie tylko) gospodarcze Sogdany i Chin, to nikt nie wspomina o powiązaniach z Indiami.

Będzie jeszcze ciekawiej, gdy przyjrzymy się monetom króla Varkhumanaktóre wyglądem przypominają chińskie monety keszowe. Brak tylko na nich chińskich inskrypcji.

No dobrze, ale to jest druga połowa VII wieku.

W 712 roku tereny te podbijają Arabowie. W tym czasie w Samarkandzie produkuje się nie tylko jedwab (otrzymany jak widać na malowidłach w darze od Chińczyków), ale również papier (którego tajniki produkcji zdradzili chińscy jeńcy), szkło (Produkowano również szkło, z którego robiono małe, przepięknie wykonane flaszki, fiolki, szklanki, kubki, kieliszki, kielichy, łyżki, dzbanki, karafki i butelki) czy zdobioną białą porcelanę, lub jak piszą archeolodzy białą ceramikę z abstrakcyjnymi i kwatowymi malowidałami poszkliwnymi. Fachowcy piszą również, że porcelana produkowana w Samarkandzie docierała aż do Bizancjum. Prawdopodobnie docierały tam również jedwab, szkło czy papier.

Prosperity trwało aż do 1220 roku. Po upadku Buchary wosjka mongolskie skierowały się do Samarkandy. Miasto broniło się aż 5 dni. Jednak rozkazy dla Mongołów były jednoznaczne. Po Afrasiab miła nie pozostać żaden ślad. Zniszczono wszystkie budynki, a ludność wysiedlono lub wymordowano. Samarkandę odbudowano dopiero w XIV wieku, ale już w nowym miejscu - około 1 km na południowy zachód od dawnego miasta.

No dobrze. Możemy wytłumaczyć jakoś smoka namalowanego na talerzu widniejącym na banknocie, i nie trzeba wcale odwoływać się przy tym do abstrakcyjnych wzorów. Jednak ja nie potrafię wyjaśnić sanskryckiego tekstu w połączeniu z tym smokiem. Chyba, że połączenie smoka (nie chińskiego wcale) oraz (pseudo)sanskrytu zostało wybrane nieprzypadkowo.

I żeby było ciekawiej takie talerze (z opisem, że pochodzą z X wieku z Samarkandy) można dziś zakupić za jedyne 50 euro sztuka. W zbiorach muzealnych niestety ich nie znalazłem (co nie oznacza, że ich tam nie ma).

---

tagi: indie  chiny  banknot  samarkanda  uzbekistan  sogdana 

	Pioter
	11 września 2021 20:59

15     1989    12 zaloguj sie by polubić