plus

Chyba korektor ortograficzny poprawił Kazimierza Siemienowicza na Samsonowicza? Ogólnie bardzo duży plus. Dla mnie to rewelacja

Witam. Temat artylerii niewinnie zapączkowany w jednej z notek Szefa to fascynujace zagadnienie historyczne z niewielką ilością wiarygodnych danych historycznych i książek oraz publikacji w tym temacie. Przy czym owo odlanie na nowo straconych dział to osobny temat do rozdziału wyroby z brązu czy spiżu (konwisarstwo), a skoro tak to odlewy dzwonów które były nie mniej, a może i więcej ważne niż lufy armatnie albo działa. Armata to lufa, łoże, proch (rakieta - ładunek miotający) i pocisk. Wszystko wielkie, drogie, ciężkie, skomplikowane w wykonaniu, wymagające czasu i środków po czym problem z dostarczeniem na miejsce użycia i stosunkiem kosztów do osiągniętych efektów. Chyba stwierdzenie że na początku była to jedynie broń propagandowa do straszenia hukiem i siania paniki wydaje się być bliskie prawdy. Ale nie mieć tej broni to też słabe więc każdy kogo było na nią stać musiał posiadać armaty od zarania pomysłu czy idei ich powstania. Tak więc dzięki za notkę uzupełniającą niewatpliwe luki w tym temacie. A skoro już coś tam w SN o tym się pojawiło to pociągnijmy wątek w inna stronę. W fascynującym wikipedycznym wpisie:

https://pl.m.wikipedia.org/wiki/Artyleria

pojawia się takie zdanie, cytuję:

"Prawdopodobnie nazwa artylerii wywodzi się z włoskiej arte de tirare (sztuka strzelania), terminu ukutego przez matematyka i jednego z pierwszych teoretyków artylerii, Niccolò Tartaglię. Większość historyków wojskowości przyjmuje, że termin ten obejmuje również stosowane w starożytności i wczesnym średniowieczu machiny miotające, jak katapulta, onager, trebusz czy balista oraz − znany od VII wieku − ogień grecki". A skoro Włochy to:

Niccolò Tartaglia - Wikipedia.pl

I czy można to sobie wyobrazić ale ani słowa o żadnym uniwersytecie.

Dzięki za notkę, pozdrawiam

Ja i Gabriel krążyliliśmy wokół właściwego tematu tylko z tego powodu, że jesteśmy Europejczykami. 

Ha, ha, ha, dobre i zabawne, a ja jestem Chińczykiem i dlatego podziwiałem ich piękno ;)
Żeby nie było, żartuję sobie :)

Tak serio, to opis działania tych ładnych armat podał Heidenstein:
U Moskali w następny sposób obchodzą się z działami. Armaty zakrywają ziemią, przed niemi zaś, a właściwie przed otworem rury wykopują rów odpowiednio głęboki; w nim kryją się puszkarze, którzy działo mają nabijać. Do końca rury przywiązują powróz,  zapomocą którego nachylają działo do rowu, gdy ma być nabijane, gdy zaś ma wypalić, znowu je do góry puszczają.

Jeszcze nie doczytałem wszystkiego, co piszą Rosjanie o tych armatach, ale powód, dla którego car je odlewał był prozaiczny — pozostawienie dział w polu, było traktowane jako kompromitacja. Lepiej było się obwiesić na lufie albo działo wysadzić z załogą, a nie oddawać ich bez walki. A do takiej walki w polu doszło pod Wenden i takie działa tam utracono. Działa rosyjskie były mało przydatne w takiej walce.
Na tym forum rosyjskim opisują tych obrońców, jak bohaterów:

Oblężenie Venden trwało od 15 do 20 października 1578 roku, łącznie 6 dni. W tym krótkim czasie artylerii udało się zniszczyć fragment muru — stan umocnień Venden, po ostatnim oblężeniu w 1577 roku, pozostawiał wiele do życzenia. Ale nadchodzące z pomocą Wenden: litewski oddział pod dowództwem Andrzeja Sapiehy [Андрея Сапеги] i Matwieja [Mateusza?] Dembińskiego [Матвея Дембинского] (około 2000 ludzi), oddziały inflanckie i szwedzkie Nikołaja Korfa [Николая Корфа] i Jurgena Nilssona Boye [Юргена Нильссона Бойе] (3 eskadry rajtarów i 3 roty piechoty — do 800 ludzi) zdołały przekroczyć rzekę Aa (Gowja/Говья), zanim Rosjanie przygotowali się do ataku. Próby tego ostatniego zrzucenia wroga do rzeki zakończyły się niepowodzeniem. Dla wojewodów stało się oczywiste, że nie można uniknąć bitwy w polu. Korpus rosyjski był obciążony ciężką artylerią, mało użyteczną w walce polowej oraz dużym taborem/bagażem w obozie oblężniczym. Oddać przeciwnikowi „wielki ogniostrzelny strój” — to oznacza okryć się wstydem przed władcą. Jednak czterech wojewodów — główny wojewoda I. J. Bułhakow Golicyn [И.Ю.Булгаков Голицын], F.W. Szeremietiew [Ф.В. Шереметев], A.D. Paleckij [А.Д.Палецкий] i urzędnik A.J. Szczelkanow [А.Я. Щелканов] opuścili swoje pozycje i zabrali swoje wojska do Jurjewa-Liwońskiego [Юрьев-Ливонский], pozostawiając swoich towarzyszy samych sobie, którzy stanowczo postanowili położyć „głowę za władcę” [„свою главу за государя”]. Tak więc z korpusu oblężniczego w obozie w pobliżu Wenden byli „pomniejsi dowódcy” [«меньшие воеводы»]  z ciężką artylerią.

W broszurze Moscouische Niderlag ynd Belegerung der Statt Wenden (1579) [to ta broszurka, którą przetłumaczyłem poprzednio], „drugi atak zjednoczonych sił (szwedzkich, inflanckich, polskich, litewskich) zakończył się sukcesem: zmieszali swoje szeregi, zabili ponad 6000 ludzi [na forum podają, że to przesada], połozyli na miejscu kilku kniaziów i bojarów razem z najlepszymi strzelcami [tak przetłumaczyłem стрелецкими головами], wielu z nich wzięto do niewoli, na największej armacie zwanej Wilkiem [«Волком»] powieszono najszlachetniejszego gubernatora Moskwy”.

W raporcie A. Sapiehy (60. księga Metryki Litewskiej) [60-я книга Литовской Метрики] czytamy: „Wielkie działo «Wilk» na siedem łokci kula ważna funtów 58” [«дело великое «Волк» на семь локтей куля важит фунтов 58» (почему-то калибр указан не 40, а 58 фунтов)]. „Z jakiegoś powodu wskazano kaliber nie 40, lecz 58 funtów” — tak zastanawiają się na forum, może doszukując się znów przesady w opisie. Nie wiem czy waga jest równoznaczna z kalibrem, bo może to jednostka miary jest przyczyną różnic, chociaż polski funt jest cięższy od rosyjskiego, przynajmniej w Wikipedii. Nie wiem skąd rozbieżność.

W innym miejscu piszą tak:

Armaty Czochowa brały udział w oblężeniach zamków inflanckich („Inrog”/«Инрог»), Smoleńska w 1634 roku („Inrog”/«Инрог», „Car Achilles”/«Царь Ахиллес») i Narwy w 1700 roku („Skoropeja”/«Скоропея» o średnicy 24 grzywien (152 мм). Wilka, który brał udział w bitwie pod Wenden odlano w latach 1576/77 (średnica 40 grzywien). A Wołkow opisywał, że niektóre z tych dział brały udział nawet podczas wojny północnej w latach 1700—1721.

Skoropeja to dwugłowy wąż — Amfivena —amfisbena, z drugą głową na ogonie. Widać ją tu:


https://ulliana-art.livejournal.com/115646.html

Armaty można obejrzeć tu:
https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Bronze_cannons_at_the_Military-historical_Museum_of_Artillery,_Engineer_and_Signal_Corps

Puszkarze:
https://ru.wikipedia.org/wiki/Чохов,_Андрей
https://ru.wikipedia.org/wiki/Кашпир_Ганусов

A tu jeszcze artykuł sprzed tygodnia Jak Włosi zbudowali Kreml Gerorgija Manajewa, w którym jest sporo o armatach :)

Rosjanie nie potrafili nawet zrobić porządnych cegieł, dopóki nie zatrudnili Włochów do pracy. Włoscy inżynierowie byli biegli w wojnie i architekturze, a za wysokie zarobki pomagali budować wielkość państwa moskiewskiego.

Główną bronią wielkiego księcia moskiewskiego Iwana III nie byli jego ludzie ani jego taktyka, ale armaty włoskie. W historycznym starciu z Tatarami, prowadzonym przez Ahmeda, Chana z Wielkiej Ordy, nad rzeką Ugrą w 1480 roku, armia Iwana sprowadziła armaty włoskiego inżyniera Arystotelesa Fioravantiego (ok. 1415 — po 1485), masywne mortyry z brązu, które mógł dosłownie rozerwać kawalerię tatarską na strzępy. Bez angażowania się w pełnoprawną walkę armia Ahmeda Khana wycofała się na stepy.

Najwyższe pensje w Moskwie

Arystoteles Fioravanti autorstwa Lorenzo Lotto

Lorenzo Lotto

Rodolfo „Arystoteles” Fioravanti przybył do Rosji w 1475 r., mając już około 60 lat. Specjalizował się w renowacji i przenoszeniu dzwonnic i wież zamkowych oraz budowie mostów. W 1474 r. w Europie do Arystotelesa zwrócił się wysłannik wielkiego księcia moskiewskiego Siemion Tołbuzin i wynajął za 10 rubli moskiewskich miesięcznie — gdy w Rosji za jedynego rubla chłop pańszczyźniany mógł odkupić całą rodzinę, dom i ziemię od jego pana [landlorda].

Pensja Arystotelesa była prawdopodobnie najwyższa w państwie moskiewskim. Iwan potrzebował go do odbudowy Soboru Zaśnięcia [Matki Bożej], głównej świątyni państwa moskiewskiego, która częściowo zawaliła się podczas trzęsienia ziemi.

Po przybyciu do Moskwy w 1475 roku Arystoteles nakazał usunięcie reszty zrujnowanej katedry, zaprojektował nowy piec ceglany i nową mieszankę cegieł i założył w Moskwie pierwszą cegielnię w stylu włoskim. Jego techniki pozwoliły mu ukończyć 35-metrową, pięciopiętrową katedrę w zaledwie 2 lata (dekoracja trwała jeszcze następne dwa lata).

Pałac Fasetowy (Granowitaja Pałata) (L) i Katedra Zaśnięcia (P)

fot. Yuri Artamonov / Sputnik

Ale Arystoteles nie był jedynym włoskim architektem w Moskwie. Może nawet ważniejszy jest Pietro Solari (ok. 1445 — 1493?). Przyjechał do Moskwy w 1490 r. z Mediolanu i zaprojektował Pałac Fasetowy na Kremlu moskiewskim oraz sześć wież obecnego Kremla, w tym wieżę zegarową — wieżę [Basztę] Spasską, która stała się głównym symbolem Kremla. Inni Włosi, przede wszystkim Antonio Gislardi i Marco Ruffo, również pracowali przy budowie murów i wież Kremla. Jeśli więc zauważyłeś, że mury Kremla przypominają włoską architekturę — to rzeczywiście włoskie wzornictwo.

Ale to nie jedyna rzecz, którą Włosi robili w Moskwie w XV—XVI wieku. W prawie każdej europejskiej armii tamtego okresu włoscy inżynierowie byli najlepsi w projektowaniu broni i broni wybuchowej, mówi historyk Mario Corti w swojej książce „Włoscy wojskowi w rosyjskiej służbie” [Italian military men in  Russian service].

Duże strzały [działa] w Rosji

Działo kalibru 152 mm „Skoropeja” („Zło”) [w oryginale: „The Evil”, ale napisałem wyżej, co oznacza Skoropeja], wykonane w 1590 r. przez Andrieja Czochowa. Takie armaty jak ta, Rosjanie nauczyli się robić od włoskich rusznikarzy.

fot. Shibormot

Równolegle z budową Soboru Zaśnięcia, w murach Kremla Arystoteles Fioravanti zorganizował fabrykę broni, produkującą proch strzelniczy i odlewnię broni. Jego pierwszą produkcją było 16 falkonetów — lekkich dział. Łatwe w obsłudze i transporcie, szybkie do przeładowania, były śmiertelne pod koniec XV wieku.  

Iwan zabrał Arystotelesa na wojnę przeciwko Republice Nowogrodu. W 1479 roku Fioravanti osobiście kontrolował jednostkę artylerii, która zbombardowała miasto i zmusiła do jego kapitulacji: „Działa strzelały nieustannie, ponieważ Arystoteles był mistrzem w swoim rzemiośle” — mówi rosyjska kronika. Fioravanti nauczył rosyjskie oddziały strzelać z armat w określonych momentach bitwy, wyszkolił ich do organizowania nieustannego ostrzału i posługiwania się różnymi rodzajami broni palnej, mówi Mario Corti. Tak więc w bitwie pod Ugrą Fioravanti również był w głównych siłach. Ostatni raz wspomniano o nim w 1485 roku — być może mieszkał w Rosji tylko przez dziesięć lat, ale pozostawił po sobie wielkie dziedzictwo.

Mur i wieże Kremla

fot. Legion Media

W 1488 roku, najwyraźniej po śmierci Arystotelesa, inny włoski rusznikarz o nazwisku Paolo De Bossis stworzył „wielkie działo” (jak to ujmuje rosyjska kronika), które nazwano „Pavlin” (po rosyjsku „paw”, brzmiące jak imię Paolo) — było używane do 1563 roku, kiedy wspomniano o nim podczas oblężenia Połocka przez Iwana Groźnego! Inny włoski rusznikarz imieniem Jacobo przybył do Moskwy w 1490 roku i stworzył co najmniej 15 małych armat. Z całą pewnością można powiedzieć, że na przełomie XV i XVI w. Włosi zdominowali rosyjską produkcję zbrojeniową. Ale zostali tam przez długi czas, a nawet pomogli Iwanowi Groźnemu pokonać Kazańskich Chanów.

Włosi kontra Tatarzy

Armata „Inrog” („Jednorożec”), 1577

fot. Domena publiczna

Syn Iwana III, wielki książę Wasilij III z Moskwy, również aktywnie korzystał z pomocy włoskich architektów i rusznikarzy; za jego panowania wspaniały kościół Wniebowstąpienia Pańskiego w Kołomienkoje został zaprojektowany i zbudowany przez Pietro Annibale, który zaprojektował również mur twierdzy Kitaj-Gorod w Moskwie, otaczający centralne dzielnice miasta.

Iwan Groźny, pierwszy car Moskwy, użył włoskich inżynierów wojennych do podboju chanatu kazańskiego. Kronika Kazańska, powstała w latach 1560—1565, jedyne źródło, które opowiada o podboju Kazania przez Iwana, wspomina o włoskich inżynierach.

W 1552 roku Iwan Groźny po raz czwarty próbował zdobyć Kazań. Tym razem przywiózł Włochów do pomocy w wysadzaniu murów miejskich. Kronika mówi, że car osobiście rozmawiał z inżynierami, mówiąc im, że mury Kremla kazańskiego są bardzo mocne, ale Włosi powiedzieli, że w ciągu kilku dni zburzą je eksplozją. „To się stanie” — pisze kronika Włochów — „tylko to, albo zagłodzenie obrońców na śmierć, może pomóc w zdobyciu tego miasta”.

Kościół Wniebowstąpienia Pańskiego w Kolomenskoje, zbudowany około 1530 roku przez włoskiego architekta Pietro Annibale

fot. A. Savin (FAL 1.3)

Włosi najpierw zbudowali cztery wieże oblężnicze, które były wyższe niż mury miejskie i były używane przez łuczników do ataku na garnizon kazańskiego Kremla. Następnie wykonali kilka mostów nad fosą Kremla, a na koniec odpowiednio zorganizowane tunele prowadzące do podmurówki murów i umieściły w nich materiały wybuchowe. W pewnym momencie podczas oblężenia mury runęły od eksplozji, a piechota Iwana, przekraczając mostami fosę, wtargnęła do miasta. Iwan próbował zająć Kazań przez prawie 5 lat, od 1547 roku, i w końcu udało się to z pomocą Włochów.

Po epoce Iwana Groźnego Włosi przestali przyjeżdżać do Moskwy, ponieważ kryzys gospodarczy i militarny sprawił, że rosyjskich carów nie było stać na wypłacenie inżynierom żądanych przez nich pensji. Jednak sto lat później Piotr Wielki ponownie zatrudnił włoskich stoczniowców i strzelców do budowy nowej Rosji. Tymczasem Sobór Zaśnięcia, kościół Wniebowstąpienia Pańskiego i, co najważniejsze, Kreml moskiewski są do dziś nienaruszone i są w ciągłym użytkowaniu. A od 500 lat Rosjanie potrafią robić porządne cegły.

https://www.rbth.com/history/332444-how-italians-built-moscow-kremlin

:)

Reasumując, car jeśli już zaprzepaszczał działa, z powodu taktycznych niepowodzeń, to nadrabiał utracony wizerunek, szybko odlewajac następne, takie same działa, żeby wszyscy wiedzieli, że go stać i że dysponuje siłą i nikt mu nie podskoczy. Gdyby dysponował tejemną, chińską bronią, jak sugerujesz, rozwalałby wszystko dookoła, więc się z tą koncepcja nie zgadzam :) Polacy już wtedy wiedzieli, że car robi to, kosztem nawet lichwy — natychmiast z własnych zasobów z wielką lichwą powetować potrafi.

Może jeszcze doprecyzuję, bo chyba nie wyraziłem się wprost. Działa przy oblężeniach miast używane są głównie do rozwalania murów. Czyli oblegamy miasto, wyciągamy swoje mortyry/moździerze i walimy aby te mury skruszyć. Wystarczy takie działo ustawić w jednej pozycji i ładować. Takie działa, z powodu swojego ciężaru nie nadają się do manewrów. Przy szybkim ataku, jaśli nawala obstawa artylerii, są łatwym łupem. I to się przytrafiło carowi pod Kiesią. Był tuż, tuż, wyłom w murze już był, sukces niemal odtrąbiono, ale zabrakło czasu na powrót wsparcia tej artylerii. I wszystko zamieniło się w klęskę. Honor należało ratować, nawet kosztem długów.
Skończyły się pieniądze, skończyła się technologia, o czym świadczy korzystanie z tych dział jeszcze ponad wiek. Do następnych kredytów Piotra Wielkiego.
Tak zrozumiałem te rosyjskie, niemieckie, angielskie i polskie opisy.

Przeglądałem również swego czasu angielski przekład księgi Siemienowicza i zapadły mi w pamięć trzy ciekawostki: po pierwsze, że powstał on na potrzeby założonej w 1740 Królewskiej Akademii Wojskowej w Woolwich, co dowodzi żywotności napisanego wiek wcześniej dzieła; po drugie, że bardzo dużo miejsca poświęcono tam saletrze (a tłumacz szczególnie to podkreślał i rozszerzał), a Siemienowicz wprost wiąże z jej źródłami konflikty tatarskie i kozackie; wreszcie po trzecie - i to już głównie zabawna ciekawostka - zapamiętałem część wykazu różnych egzotycznie brzmiących, specjalistycznych miar, które wypadało znać wykształconemu artylerzyście: wiadro, korzec, beczka...

Matwiej Dembiński [Матвей Дембинский] to Maciej Dębiński,
Nikołaj Korf [Николай Корф] to Mikołaj Korff,
Jurgen Nilsson Boye [Юрген Нильссон Бойе] to Jöran Boije / Jerzy Boie (Boije),
rzeka Aa (Говья) to Gawia

Johann Baptist Albertrandi – Panowanie Henryka Walezyusza i Stefana Batorego

Jeśli chodzi o cyfry, to ta strata moskiewska 6000 ludzi, pochodzi ze źródeł szwedzkich, Gustava Petri.
Sprzymierzeni tylko 100 zabitych.

Dokładne dane podaje Jonas Hedberg, straty cara to 6280 zabitych, 3000 jeńców i 1720 rozproszonych.
Sprzymierzeni stracili 200 Szwedów, 100 żołnierzy ryskich (Litwinów), 60 „hovfolk” (konnych, prawdopodobnie Inflantczyków), i kilku Polaków (Litwinów).

Liczba przejętych dział ok. 23 (w tej niemieckiej broszurze — Moscouische Niderlag ynd Belegerung der Statt Wenden (1579) — 24), inni podają 30. Ja skłaniam się do tej wyliczanki z broszury.

Całkiem świeży opis znajduje się w Kwartalniku Sarmackim nr 1 z 2013 r. (stąd dane liczbowe). Warto przeczytać:
https://issuu.com/kwartalniksarmacki/docs/ks03

angielska wiki:
https://en.wikipedia.org/wiki/Battles_of_Wenden_(1577–1578)

polska:
https://pl.wikipedia.org/wiki/Bitwy_pod_Kiesią 

23 lata później, sprzymierzeńcy stanęli przeciw sobie, żył jeszcze Maciej Dębiński:
https://pl.wikipedia.org/wiki/Bitwa_pod_Kiesią_(1601)

??

Przy dzwonach też jest ciekawie. Dzwony w Europie są robione w ten sposób, że dzwon jest nieruchomy, a bije tylko jego serce. W Rosji natomiast serce jest przymocowane na stałe, a kołysze się całym dzwonem.

Ten Jednorozec, to już ewidentnie europejski wzór. Znacnzie różniący się od wilków, psów czy innej garmażerki.

A wracając do meritum. Ja nie sugeruję, że car Iwan dysponował chińską technologią rakietową. Tylko, że chciał, aby o tym, że nią dysponuje (lub może dysponować) dowiedzili się jego wrogowie. Chodzi o dezinformację, bo jedna czy kilkanaście lanc ogniowych nie mogły zmienić losów wojny.

To jest już wyższa szkoła i bez znajomości matematyki nie da się jej ogarnąć. I prawda, że chińskie technologie powoli okazywały się być przestarzałe. Portugalczycy mieli lepsze działa, a Koreańczycy lepsze rakiety.

Teoria o chińskich armatach jest bardziej uwodzicielska :-) No, a dell'Aqua budował Zamość jak Morando umarł. Wiedział co robi. 

Ja ogólnie tylko dodawałem, że "ustawić w jednej pozycji i ładować" to doktryna oblężnicza nie tylko w ataku, ale i w obronie. Manewrowość to domena artylerii polowej, czyli z ówczesnej perspektywy mniej istotnej niszy.

Proszę nie uciekać z podstawowego problemu - by zdobyć Kazań w 1552 - Iwan Grozny miał już na to kredyt,  park artylerii oraz do niego obsadę cudzoziemską a  pierwsze armaty odlewano za czasów jego ojca Iwna III.

Na co więć Iwanowo Groźnemu w toku dalszych działań miało dać - pozyskanie  chińskich specjalistów  od techniki wojskowej i co niby mieli mu oferować technologię odlewania wiwatówek i rac. 

W rosyjskie wojskowści nie znam przypadku by reformy  nie opierały się na  wzorcach zachodnich [ w tym też nie udane kopiowanie wzorców polskich]. 
Wpływ chińskiej myśli wojskowej  i technologicznej na wojskowość Księstwa Moskiewskiego  - czy jest możliwy bo według hipotez artykuł miał być może  znaczny  w kwesti parku artyleryjskiego.

Jest kluczowa sprawa w historii panowania Moskwy zabezpieczenie  je rdzenia ziem nad Wołga od strony chantu Kazania przez jego zdobycie.  Iwan IV dokończył praca swego ojaca i dziada - ale napierw trzeba było  pokonać  Republikę Nowgrodzką  i przejąć kontrolowane  przez  nie ziemie na Morzem Białym.

Jak potem ustalają się stosunki Pekinu i Moskwy jest rzeczą wtórna do tego faktu że ekspansja na wschód stała otworem. 

Co ciekawe potęga Ojaratów w Syberi była tak duża że dopiero po ich złamaniu przez mandżurów - można utworzyć szlak lądowy - wcześniej  ekpansja szła po linii głównych rzek.  Dopiero na początku XVIII wieku budowany jest Omsk, zawarty jest traktat w Kiachcie,  mocno rusza ekspansja  na Syberię [ mamy też ten polski akcent Państwo  Jaxa] - ale to wszystko jest efektem przełamania koczwnikow w toku zmagań dynasti Ming a potem Csi.

Mingow nawet u schyłku mieli pewan konce dług fala stąd wielka dywersaj inofrmacyjna przez wprowadzenie przez Altan Chan - buddyzmu w wersji Tybetanskiej [ a ten kooperowal z Mingami].  

  Co do historii dynasti Ming a raczej jej schylku -  faktycznie wykonczyła ją współpraca z zachodem    [uzalażnienie od srebra, zakup żywności czy utraty Malajów] - nie mniej  głowny problem Mingow to ich wewnętrzne wypalenie i problemy na Zachodzie  - stąd też i przyzwolenie  na ich wymianę  przez dynastię mandżurska która dokonała ekpansji  na zachodzie i ujarzmia tak Mongołów jak i Ojratów.

Schyłkowa dymnasti Ming była szykowana przez głębokie państwo w Chinach do zejścia z teatru historii a nie w poszukiwaniu zysku w handlu nad Bałtykiem.

Ruch towarowy - sprzedaż porcelany, wyrobów z jedwabiu obługuje transport morski i to on z nowego świąta dostarcza srebro i bataty - to są problem chinskich kół gospodarczych w dobie kresu dynastii Ming.

To że od wieków chcę się te kręgi  przebić lądowo  przez środek Eurazji to jest trochę inna rzecz -  bo trakt rzeczny Wołgi udrażania kto inny - za pomocą niemieckich inżynierów zdobywających Kazań. 

Fantastyczna notka w notce, co tu dużo gadać. Jedna uwaga tylko ówczesna artyleria nie mogła decydować o starciu w polu tak więc w starciu nad Ugrą w 1480 roku nie mogła być powodem zwycięstwa. Skuteczne i aktywne wykorzystanie artylerii w starciu manewrowym to domena dopiero XX w. Ale duży plus za komentarz. Dziękuję

Skuteczne i aktywne wykorzystanie artylerii w starciu manewrowym to domena dopiero XX w.

Napoleon, który zresztą - nie zapominajmy - był zawodowym oficerem właśnie artylerii, stosował ją w polu bardzo skutecznie.

W kwestii kluczowego elementu jakim jest zdobycie Kazania i definitywnego pokonania Chanta Kazańskiego – jak widać decyduje kredyt i wojskowe know-how.

Wracając do Cesarstwa i Dynastii Ming i ich problemów z ludami mongolskim.

Po upadku dynastii Yuan – Mingowie nie kontrolowali całości ziem dawnej dynastii i byli w stałym zwarciu. Te wojny wykończyły zresztą Mingów i nadszarpnęły ich autorytet, jednego z cesarz nawet Ojraci pojmali w niewolę.

Kolejna kwestia do stałe podziały i zwarcia ludów mongolskich. Stąd też i ciekawa rola Ojaratów a potem Dżungarów. Szlak jedwabny właśnie przez te waśnie i była niedrożny i nieefektywny – stąd sens wojen Mingów by go odblokować.

A to były różne drogi od wpływów ideowych z Tybetu np. kontakty Mingów z Tybetem przez szlak herbaciany i wymianę konia za herbatę] po stale skłócanie cna poszczególnych wodzów.

Co do osoby Altan Chan – jest to jeden z wielu wodzów który miał przywrócić sens idei o powrocie Kubilja. Jego znaczenia jest jednak inne dał pozwolenie na zainfekowanie buddyzmem lamaistycznym ludów mongolskich. Zapewne uważał że to jest bardzo pragmatyczne że nowa religia nada nowego elementu ludom mongolskim da zręby do odbudowy i zjednoczenia.

Nie przewidział że nie on kontroluje tą nową religię a obserwowane sukcesy w Tybecie z wprowadzenia lamaizmu to tylko pozory [ duchowieństwo buddyjskie miało inne cele a i ważne interesy z dworem Mingów].

Chan Altan ma popierać Cara Iwan – ale jak bo niby odtwarza on sen  imperialny ale ma stale rebelie ojaratów , kirgizów , kazachow – i też szybko schodzi po infekcji buddyzmem mongołów .

Nie mylmy pewnych ram za czasów świetności imperium mongolskiego to Chiny zarabiały na przepustowości szlaków i Imperium to w domyśle możemy nazywać Chiny,

W czasach Iwana IV Groźnego - mamy już zupełnie inne realia – a zatkany szlak lądowy już konkuruje z transportem morskim i problem Mingów to utrata kontroli Malajów a nie kontrolowane projekt tworów wodzów na stepie.

Złota Orda jest juź wspomnieniem w tamtych czasach dawno się już rozpadła na chanty [ w tym Kazański, Krymski, Astrachański, Syberyjski i Ordę Nogajską.

Dyplomacja fakt działa i wymian ludzi też – jak niektórzy podaj u Sobieskiego pod Wiedniem byli Kałmucy a wśród nich i pobratymcy z Dżungarii.

Niemniej pewna hipoteza badawcza a rakietach chińskich oraz armatach i ich roli w armii carskiej z czasów Iwana IV – ma małe podstawy.

O wyprawie Jermaka - tu na  blogu jeden z autorów stanislaw-orda   miał taki paroczęściowy cykl 

http://stanislaw-orda.szkolanawigatorow.pl/czy-jermak-zdoby-syberie-1-czesc

Co do nowego szlaku to za wikipedią angielską [tak stona transkacji]

https://pl.qwe.wiki/wiki/Russian_conquest_of_Siberia

https://pl.qwe.wiki/wiki/History_of_Sino-Russian_relations

A co do szlaków mamy ten szlak wodny rzek

https://pl.qwe.wiki/wiki/Siberian_River_Routes

A po tem budowany lądowy trakt syberyjski

https://pl.qwe.wiki/wiki/Siberian_Route

Świta mi opis podobnego (chyba siedemnastowiecznego) przypadku, gdzie komuś poważnemu zdarzyło się w ten sposób zginąć, ale nie pamiętam gdzie go wyczytałem.

Przypadkiem sprawdzając coś u Paska trafiłem na opis, którego źródła nie mogłem sobie w lipcu przypomnieć:

"Po seczyńskiej okazyjej mieli nasi apetyt na Proszów i Koszyce; ale że czas największą był przeszkodą, że zima zachodziła, dlatego wojsko, pokazawszy się tylko tym fortecom, poszło dalej ku granicy, Modrzewskiego tam [przez] chrapkę zgubiwszy, którego z działa zabito. Był to żołnierz dawny i doświadczony kawaler. Bywał porucznikiem i rotmistrzem, pułki wodził, komendy miewał; a tam nieostrożnie zginął, stanąwszy na celu, gdzie juz z miasta miano znak do rychtowania. Bo trzeba zawsze, przystępując pod fortecę, wystrzegać się stanąć, gdzie jest jakikolwiek majak albo krzak, ale takie miejsca jako najprędzej przemijać, bo do nich zwyczajnie puszkarze mają naznaczone metas [(cele)]."